Τα νεανικά χρόνια
των
Τριών Ιεραρχών
«Άγριον η νεότης,
πολλών δεομένη των επιστατούντων,
διδασκάλων, παιδαγωγών,
ακολούθων, τροφέων»
Χρυσόστομος, ΕΠΕ 23,266
1. Το στίγμα
Τα νεανικά χρόνια των τριών
Ιεραρχών, συμπίπτουν και υπάρχουν στην ίδια εποχή και την ίδια περιοχή. Ο
τέταρτος αιώνας, μέσα στον οποίο έζησαν, ήταν αιώνας Παιδείας και Χριστιανικής
σοφίας. Για τους νέους και τα παιδιά, επομένως, η γνώση της νεότητας των τριών
Ιεραρχών, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Για τούτο το λόγο, είναι αναγκαία
και προσφέρεται σήμερα μια σχετική παρουσίαση. Είναι η εποχή που από όλο τον
περίγυρο, κοινωνικό, εθνικό και παγκόσμιο, προσφέρεται ο «τόπος στα νιάτα». Προκειμένου όμως, ανταποκρινόμενοι σε πανανθρώπινο
αίτημα και φαινόμενο, να μιλήσουμε για τα νεανικά χρόνια των τριών Ιεραρχών,
ακούμε, ως πρώτη εκφραστική τοποθέτηση περί νεότητας, να δίνει ο χρυσορρήμονας
Ιωάννης την πιο χαρακτηριστική εικόνα της, όπως και οι ίδιοι οι τρεις Ιεράρχες
την βίωσαν. Διδάσκει εμφαντικά: «Άγριον η νεότης,
πολλών δεομένη των επιστατούντων, διδασκάλων, παιδαγωγών, ακολούθων, τροφέων».
Χρυσ., ΕΠΕ 23,266.
Δηλαδή: Άγριο και ατίθασο πράγμα η
νεότητα. Έχει ανάγκη μεγάλης προσοχής, καλών Διδασκάλων, Παιδαγωγών, συνοδών,
Γονέων. Με τούτη τη θέση προσδιορίζεται το ειδοποιό στίγμα της ανάθεσης στα
νιάτα υπεύθυνων θέσεων για το δημιουργικό και καλό του ανθρώπου. Με ένα και
μόνο λόγο ο σοφός Ιεράρχης, δίνει παρθενογενές και πρωτόφαντο στίγμα της
εννοιολογικής τοποθέτησης και των τριών Ιεραρχών, περί της νεότητας. Έτσι,
καθίσταται η όλη περί νεότητας έννοια και καταγραφή, μια διαχρονική σε
παγκόσμια κλίμακα αποδοχή. Αυτήν την τοποθέτηση του Χρυσοστόμου, σεβάστηκαν όχι
μόνο και οι άλλοι δύο μέγιστοι Ιεράρχες, αλλά μαζί τους και οι Παιδαγωγοί και
οι λόγιοι όλων των αιώνων. Για την συνολική δε σοφία τους από τα νεανικά τους
χρόνια, κατατάχτηκαν και οι τρεις, ως οι μεγάλοι φωστήρες της τρισηλίου
θεότητος και ως Διδάσκαλοι της οικουμένης.
2. Η αναζήτηση
Ύστερα από αυτήν την
τοποθέτηση περί νεότητας, αναζητούμε και από την οικουμενική γραμματολογία, να
μας δώσει πειστική απάντηση στην επιγραμματική τιτλοφόρηση του θέματός μας, για
το πως έζησαν και πέρασαν τη νεανική ζωή τους οι τρεις Ιεράρχες. Αναζητούμε,
ακόμα, να μας μιλήσουν για το ίδιο θέμα οι βιογράφοι τους, αντάμα με τους
Συναξαριστές και όλους τους ασχοληθέντες με τις προσωπικότητές τους. Μάταιος
κόπος, όμως, η όλη αναζήτηση. Οι σημερινοί νέοι μας και τα παιδιά των
Παιδαγωγικών Ιδρυμάτων, που έχουν στο όνομα εκείνων την εφέστια εορτή των
Γραμμάτων και της μορφωτικής ανέλιξής τους, δεν θα διαβάσουν κάτι σχετικό, ούτε
θα διδαχθούν λυσιτελέστερα νάματα σοφίας και γνώσης. Είναι ο μοναδικός τρόπος
διδαχής, που ευλογείται και άπτεται της φυσικής και της μεταφυσικής οντολογικής
δεοντολογίας. Ο χρόνος ή κάποια σκοπιμότητα απέκρυψαν την ιδεολογική νεανική
παρουσία των τριών σοφών. Έτσι αφέθηκε να γνωρίζονται οι τρεις Ιεράρχες της
μεγάλης διδακτικής προσφοράς, σαν κάποιες γηραλέες μορφές, που δίδαξαν τάχα
μόνο στα γεράματά τους αρετές και αξίες· αξιόλογες και σωστές κατά τα άλλα,
παρωχημένες όμως κατά την σύγχρονη νοοτροπία. Εν τούτοις η αδέκαστη ιστορία
καταγράφει ότι και οι τρεις έδρασαν και έζησαν ως παιδαγωγούμενα παιδιά και έφηβοι
με άποψη, αναδείχτηκαν ως διδακτικοί φερέλπιδες νέοι με παιδαγωγική πρόταση και
αναγνωρίστηκαν ως ώριμοι καταξιωμένοι σοφοί με διδακτικότητα πρωτοποριακή.
Έφυγαν μάλιστα από την ζωή στην μέση παραγωγική ηλικία τους και προτού να
γεράσουν, αφού είχαν ολοκληρώσει το έργο τους από τη νεανική τους ηλικία. Ο
Ιωάννης ο Χρυσόστομος έφυγε στα 59 του χρόνια, ο Μέγας Βασίλειος στα 49 του και
ο Γρηγόριος ο Θεολόγος στα 60 του. Θα μπορούσαμε, επομένως, να διακηρύξουμε, ως
σύγχρονοι διαλαλητές, ότι η σοφία των τριών Ιεραρχών, καταγράφηκε κυριαρχικά
στα νεανικά παραγωγικά χρόνια τους και παραδόθηκε στην οικουμένη, ως μοναδική
παρακαταθήκη. Δικαιούνται, κατά συνέπεια, την αναγνωρισιμότητα που τους
οφείλουμε.
3. Στο φως
Στη συνέχεια μας
ενδιαφέρει να φέρουμε σήμερα σε φως, ιδιαιτέρως την νεανική διαβίωση των τριών
Ιεραρχών, παρά το γεγονός ότι είναι περιορισμένες οι σχετικές βιογραφικές
πληροφορίες. Το ίδιο εμπόδιο παρίσταται και ως προς τις βιβλιογραφικές όμοιες. Έχουμε
όμως τις μοναδικές και ακλόνητες πληροφορίες από τις δικές τους τοποθετήσεις
για τη νεανική ζωή τους. Πρόκειται για τις αλάνθαστες πληροφορίες τους πάνω σε
νεανικά θέματα που κατέγραψαν οι ίδιοι και διατύπωσαν, χωρίς να στηρίζονται σε
βιβλιογραφικές ή άλλες πηγές της εποχής τους, οι οποίες και δεν υπήρχαν. Ό,τι έγραψαν για την νεότητα οι τρεις
Ιεράρχες, είναι στηριγμένο μόνο σε γνήσια στοιχεία προσωπικής βιωματικότητας.
Δίδαξαν, δηλαδή, με όσα βιώματα είχαν στα χρόνια τους τα πρωτινά, όταν παιδιά,
έφηβοι και νέοι, πάλευαν να διατηρήσουν την νεανική τους προσωπικότητα και
ικμάδα άσπιλη, σ’ έναν κόσμο αναστατώσεων και κοσμοθεωριακών αντιθέσεων. Δεν
αποφάνθηκαν, οι τρεις Ιεράρχες, για θέματα και διδαχές περί νεότητας
στηριγμένοι σε σχετικά, αλλά άγνωστα, κείμενα. Θεσμοθέτησαν, όμως, κανόνες
νεανικής συμπεριφοράς, στηριζόμενοι βοηθητικά μόνο στις δικές τους βιωματικές
εμπειρίες. Συγχρόνως η ένταση του συμβουλευτικού λόγου τους προς την νεότητα, συμβολίζει,
ως προϋπόθεση, την απολυτότητα της εφαρμογής του στη δική τους νεανική ζωή. Επιπλέον,
το γεγονός ότι στην παραγωγική ιδεολογική ωριμότητά τους, μίλησαν με την γνωστή
βεβαιότητα για τις αρετές της νεότητας, μας οδηγεί στη βεβαία γνώση της
νεανικής συμπεριφοράς τους. Είναι, επομένως, η όλη νεανική ζωή και συμπεριφορά
τους καταγεγραμμένη από τους ίδιους σε μια φωτεινή και δια βίου καταγραφή.
4. Η ανίχνευση
Χρέος μας απορρέει, επομένως,
ύστερα από τα προηγούμενα, να αναζητήσουμε ανιχνευτικά και με πρακτικό τρόπο,
χαρακτηριστικούς τομείς της νεανικής ζωής των τριών Ιεραρχών, που να
αντιλογίζονται με όσα η σοφία τους κατέλειπε στην Χριστιανική και την παγκόσμια
γραμματολογία, κατά την παραγωγική ωριμότητά τους. Έτσι θα αποκαλυφθεί και θα
στηριχθεί η περί τα νεανικά χρόνια των τριών σοφών Ιεραρχών πληροφόρησή μας.
Ταυτόχρονα θα παρακολουθήσουμε μέρος των χρυσόλαμπρων αρετών της νεότητας, ως χαρακτηριστικά
στοιχεία μιας νεότητας που ζύμωσε παραγωγικά την σοφία της παιδαγωγίας, χωρίς
να αγνοήσουμε τα όσα εν σπέρματι καταγράφτηκαν, περιορισμένα πληροφοριακά από
λίγους βιογράφους. Από αυτούς θα μάθουμε ένα περιορισμένο περίγραμμα περί της
νεανικότητάς τους. Από τα διασωθέντα λίγα βιογραφικά θα μάθουμε σε γενικότητες,
ότι βασικό στοιχείο που χαρακτηρίζει και τους τρεις, ήταν η υπακοή και η
προσήλωση στα πάτρια και οικογενειακά δεδομένα. Εφάρμοσαν επακριβώς τη γνωστή
νεανική συμπεριφορά του Κυρίου Ιησού προς τους γονείς του, όπως την καταγράφει
ο Ευαγγελιστής Λουκάς, μετά την επιστροφή του απ’ το ναό του Θεού. Ο
ενανθρωπήσας Θεός, Κύριος Ιησούς, «ην υποτασσόμενος
αυτοίς». Λουκά β΄51.
Ανάμικτη ήταν η υπακοή τους με την φιλομάθεια και τις διακεκριμένες σπουδές
τους. Έτσι, η διάκρισή τους αρχίζει να θεμελιώνεται από την παιδική και νεανική
ηλικία τους. Παραμένουν όμως και οι τρεις, σαν από κοινού, υπάκουοι και
υποτασσόμενοι κάτω από τη φροντίδα των οσίων Μητέρων τους. Ο Ιωάννης στην
εικοσάχρονη χήρα Μητέρα του, την οσία Ανθούσα. Ο Βασίλειος, στην οσία Εμμέλεια.
Ο Γρηγόριος, στην οσία Νόννα.
Μαθήτευσαν και οι τρεις
σοφοί Ιεράρχες, κατά παρακίνηση των Χριστιανών Μητέρων τους, παρά τους πόδας
διακεκριμένων μεγάλων Ελληνόφωνων διδασκάλων και παιδαγωγών, μεταξύ των οποίων
και του επιφανούς νομοδιδασκάλου της ρητορικής, Λιβάνιου. Εκείνος μάλιστα,
βλέποντας το ήθος και την μορφωτική ανέλιξη των μαθητών του τούτων, αναγνωρίζει
και διακηρύσσει την αξία τους, παινεύοντας όχι τους ίδιους, αλλά τις Μητέρες
τους για λογαριασμό τους, στις οποίες διακρίνει και αποδίδει το έργο της
νεανικής τους παράστασης, σε επίδοση και χριστιανικό ήθος. Έχει μείνει, ως
ιστορικός, ο θαυμασμός του Λιβάνιου προς τις Μητέρες, για λογαριασμό των παιδιών
τους και σοφών Ιεραρχών μαθητών του. «Βαβαί! Οίαι παρά Χριστιανοίς
εισί Γυναίκες». Δηλαδή, Πο,
Πο!! Τι σπουδαίες είναι οι χριστιανές Γυναίκες. Προφανώς, επειδή
ανέδειξαν τέτοιους νέους.
5. Η νεανικότητα
Πέραν τούτων όμως
πληροφορούμαστε κυριαρχικά για τα νεανικά χρόνια των τριών Ιεραρχών, από τις εν
γένει τοποθετήσεις τους περί νεότητος, που αντικειμενικά και αντανακλαστικά
εκφράζονται, για τα δικά τους νεανικά χρόνια. Δίδαξαν και κατέγραψαν για τα
νεανικά χρόνια τους, όσα ζούσαν ως νέοι οι ίδιοι. Θα παρουσιάσουμε στη
συνέχεια, επομένως, όσες περιπτώσεις νεανικής διαβίωσής τους μπορεί να
περιλάβει μια εργασία, όπως είναι η παρούσα. Έτσι θα εμφανιστεί ανάγλυφη η
ποιότητα των αρετών και ο τρόπος ζωής κατά τα νεανικά χρόνια τους. Επιλέξαμε
προς τούτο μόνο τις ακόλουθες ενδεικτικές περιπτώσεις νεανικής διαβίωσης, που
χαρακτηρίζουν την σεμνοπρεπώς διαβιούσα νεότητα, ως συμβουλευτική και
υποδειγματική πάσης νεολαίας σε διαχρονικό και πανανθρώπινο στίγμα.
α. Η υπακοή
Οι τρεις Ιεράρχες, έζησαν
τα νεανικά τους χρόνια με υπακοή
στην οικογένειά τους, και ιδιαιτέρως στις Μητέρες τους. Αποκάλυψαν μάλιστα με
τη διδασκαλία τους αργότερα, δια του ιερού Χρυσοστόμου, ότι οι άνθρωποι έχουμε
ανάγκη υπακοής στην πίστη μας και όχι στη πολυαπασχόληση. Τούτο είναι ένας ευλογημένος
καρπός της νεότητας, τον οποίο απόλαυσαν με ολόκληρο το νεανικό του σφρίγος οι Ιεράρχες.
Η υπακοή τους ορίζεται με το επίκεντρο της Μάνας. Διδάσκεται ότι, όταν αγαπάς
κάποιον, όπως τη Μητέρα, οφείλεις να υπακούς απόλυτα στον αγαπημένο. Αυθεντικά
υπακούων, λέγει και ο Μ. Βασίλειος, είναι αυτός που δεν πράττει ό,τι θέλει,
αλλά ό,τι διδάσκεται. Προτιμότερο, επιμένει σχετικά ακόμη και ο Θεολόγος
Γρηγόριος, είναι να υπακούμε με καλή προαίρεση, παρά να ομιλούμε με αμάθεια.
Αυτές και άλλες πολλές αξίες, που προσδιορίζουν την αρετή της υπακοής,
ακολούθησαν οι Ιεράρχες στα ευλογημένα νιάτα τους, ως υποδείγματα υπακοής.
β. Η φιλομάθεια
Η φιλομάθεια κατείχε την
πρώτη επιλογή στα νεανικά χρόνια των τριών Ιεραρχών. Όλοι τους, δεν υπήρξαν
απλά φιλομαθείς, ξεπέρασαν όλα τα εμπόδια
της εποχής και έμαθαν στα νιάτα τους, να αγαπάνε και να υπηρετούν τη γνώση και
τη σοφία, τη θεία και την ανθρώπινη. Οι σπουδές τους και η επίδοσή τους στα
γράμματα, ήταν μια ιδιαίτερη φροντίδα. Αυτό δείχνει ένα θεμελιώδες έργο που έγραψε ο Μ.
Βασίλειος, που αναφέρεται στον τρόπο επιτυχημένης και ωφέλιμης μελέτης.
Απευθύνεται στους νέους, συμβουλεύοντάς τους εκ της πείρας του, να αγαπάνε την
μάθηση και ιδιαιτέρως την Ελληνόπρεπη. Το έργο του φέρει τον τίτλο: «Προς νέους, όπως αν εξ’ Ελληνικών ωφελοίντο λόγων».
Δίδαξε για τους νέους, ό,τι έζησε εκείνος, ως νέος. Επιλέγει μάλιστα και
καταλήγει, ότι η μάθηση πρέπει να είναι επιλεκτική για να είναι ωφέλιμη. Να
μιμείται δε τον τρόπο συλλογής του μέλιτος, από λουλούδι σε λουλούδι, όπως η
Μέλισσα. Να μαζεύει και να κατέχει ο φιλομαθής νέος, όσα καλά συναντάει στις
μελέτες του. Συμπληρώνει ακόμα και ο ιερός Χρυσόστομος, ότι την μάθηση πρέπει
να την επιζητούν οι νέοι κινούμενοι και εμπνεόμενοι από τον ψυχικό τους κόσμο.
Ό,τι κατείχαν οι τρεις Ιεράρχες ως νέοι, αυτό και δίδασκαν. Η φιλομάθεια,
απόκτημα της νεότητας.
γ. Η Επιμέλεια
Η επιμέλεια για τους
τρεις Ιεράρχες στα νιάτα τους, ποτέ δεν λειτούργησε ως στασιμότητα. Εξέφραζε
την ένταση με πρωτοφανή ζήλο στην εργατικότητα σε βαθμό κατάκτησης της
αρτιότητας παντός έργου τους. Με επιμέλεια μελετούσαν και επιμελέστεροι δημιουργούσαν το κοινωνικό έργο τους, οι τρεις
Ιεράρχες, από τη νεανική τους ηλικία. Ως επιμελέστατοι νέοι επιμελούνταν τη
μόρφωσή τους και διακρίθηκαν. Ως επιμελέστατοι στη συνέχεια ώριμοι δημιουργοί,
παρήγαγαν και ακτινοβολούσαν σοφία και γνώση παρά Θεού. Αυτή η επιμέλεια έδωσε
την αναγνωρισιμότητα της αξίας του, στο Γρηγόριο το Θεολόγο, από τα χρόνια των
σπουδών του, όπου και του προσφέρθηκε από τους Αθηναίους έδρα Καθηγητού
Πανεπιστημίου. Λίγο αργότερα, η Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως, λόγω της
επιμελημένης ζωής του, ως νέος συνετός και εγκρατής της θείας διδασκαλίας, του
προσφέρει τον Οικουμενικό θρόνο. Η έρημος, όμως, τον σαγηνεύει με τα ασκηταριά
της. Αργότερα θα διδάξει, από δική του εμπειρία, να αγωνίζονται οι νέοι κατά
των παθών, ώστε ελεύθεροι να επιμελούνται την κάθε προσφορά τους στο κοινωνικό
σύνολο. Όμοια διαδρομή επιμέλειας ακολούθησαν και οι άλλοι δύο, μέγιστοι
Ιεράρχες· ο Χρυσόστομος και ο Βασίλειος. Επιμέλεια στις σπουδές, επιμέλεια στην
ευσέβεια, επιμέλεια στην κοινωνική καταξίωση, επιμέλεια στα νεανικά και
παιδαγωγικά προσδόκιμα. Κατέλειπαν και αυτοί έργο, που χάρη στην επιμελημένη
φροντίδα τους , καταύγασαν την οικουμένη.
δ. Η Εγκράτεια
Η εγκράτεια, όχι μόνο ως
σαρκική αγνότητα, αλλά και ως συγκράτηση από παντός είδους επιθυμίες και ορμές,
είναι η αρετή που σαγήνευε ιδιαιτέρως τα νιάτα των τριών Ιεραρχών. Είχαν, ως εγκρατείς, μια ζηλευτή αυτοκυριαρχία
λόγων και έργων. Ήταν κύριοι του εαυτού τους. Η σοβαρότητα των τριών, ως νέων, κυριαρχούσε
και φαινόταν σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής τους, σε βαθμό ώστε να γίνονται
σεβαστοί από τον περίγυρό τους. Ο ιερός Χρυσόστομος διδάσκει, μεταξύ των πολλών
εκ της πείρας του, ερωτηματικά: Ποιος δεν θα σεβαστεί έναν αγνό νέο; Ποιος δεν
θα αγαπήσει εκείνον τον νέο, που χαλιναγώγησε τις σαρκικές επιθυμίες του; Το
καταπληκτικό είναι, ότι λάμπει διαρκώς η σωφροσύνη στα πρόσωπα αυτών των νέων.
Ο Μ. Βασίλειος συμβουλεύει τους νέους να είναι εγκρατείς, αν θέλουν να είναι
ευσεβείς, έχοντας υπόδειγμα τον εαυτό του. Τόσο εμφανής ήταν η εγκράτεια και
σοβαρότητά του, που εκδηλώθηκε όταν εμφανίστηκε στην Αθήνα, για τις σπουδές του.
Οι παλαιοί φοιτητές, στην εμφάνισή του, δημιούργησαν κλοιό προστασίας του από
τους θρασείς ειδωλολάτρεις νέους. Ο δε Θεολόγος Γρηγόριος, θεωρεί παλικάρι τον
νέο που δαμάζει τις ορμές της σάρκας του. Ακόμα συμβουλεύει, εξ’ ιδίων, ότι
όποιος νέος ασκείται στην σωφροσύνη, μπορεί να αποκτήσει και τις ανώτερες αρετές.
ε. Η αγνότητα
Ως «μυρίπνοα άνθη του Παραδείσου» και «πάγχρυσα στόματα του λόγου», αναδείχτηκαν, ως νέοι, οι τρεις
Ιεράρχες, με την αγνότητα σώματος
και ψυχής. Η αγνότητα, θα μας βεβαιώσει αργότερα εκ της πείρας του, ο ιερός Χρυσόστομος,
οδηγεί τους νέους σε μια νικηφόρα πορεία προς την Βασιλεία του Θεού.
Παρομοιάζει δε τον εγκρατή νέο ως εμπνεόμενο και έχοντα ιδανικό του την
αγνότητα, με τον καβαλάρη σε ατίθασο και άγριο άλογο, όπως χαρακτηρίζεται η
νεότητα. Ο αγνός νέος, που γνωρίζει να αντιστέκεται στους πειρασμούς, κρατάει
καλά το χαλινάρι και δεν σύρεται από το μανιασμένο πάθος. Η αγνότητα, κατά την
βιωματικότητα των τριών Ιεραρχών, αναφέρεται ακόμα και στην αντιμετώπιση,
περιοριστικά, κάθε παράλογης νεανικής επιθυμίας. Την αγνότητα των νέων την
βίωσε ο Θεολόγος Γρηγόριος, ως βιωματική καθαρότητα και εξιλέωση και ως την
κατ’ εξοχήν δυνατότητα συνομιλίας με το Θεό. Ανοίγουν οι ουρανοί και μιλάει ο
Θεός στους αγνούς νέους και εκείνοι συνομιλούν μαζί Του, καθόσον αυτοί, «Πυκτεύουσι ταις ηδοναίς, ως μάρτυς θηρίοις».
ΕΠΕ 37,286.
Παλεύουν με τις ηδονές, όπως ένας Χριστιανός μάρτυρας με τα θηρία, την εποχή
των διωγμών. Η μεγάλη αρετή της νεανικής αγνότητας λειτουργούσε και για τους
τρεις Ιεράρχες ως κατ’ εξοχήν ιδανικό.
στ. Η κοινωνική συμπεριφορά
Ζητούμενο της κοινωνικής
συμπεριφοράς είναι η κοινωνικότητα,
ως τάση προς συμβίωση και προσαρμογή στις υποχρεώσεις, που απορρέουν από αυτήν.
Στα νεανικά τους χρόνια οι τρεις Ιεράρχες, δεν ήταν ξεκομμένοι από την
κοινωνική ζωή του τόπου τους. Δεν έζησαν μακριά από τις κοινωνίες της εποχής
τους. Μετείχαν σε όλες τις κοινωνικές εκδηλώσεις και η συμπεριφορά τους ήταν
πάντα θετική, με άποψη. Γνώριζαν και γνωρίζονταν στον περίγυρό τους. Τούτο
αποδείχτηκε, αργότερα, από την αποδοχή που έτυχαν αυτοί και η διδαχή τους, απ’
το κοινωνικό σύνολο, όταν δραστηριοποιήθηκαν με έργα κοινωνικής προσφοράς, με
ευπροσηγορία και προσήνεια. Συμπεριφέρονταν ιδιαιτέρως, ως το «Πάσχειν μετά των πασχόντων». Δίδαξαν
αργότερα τους νέους ό,τι και όσα οι ίδιοι βίωσαν, ως νέοι. Έγραφε ο ιερός
Χρυσόστομος: «Έχωμεν ψυχήν συμπαθητικήν, έχωμεν διάνοιαν
ειδυίαν συναλγείν». ΕΠΕ 16Α,584. Δίδασκε ακόμη ο Θεολόγος Γρηγόριος: «Τον τρόπον άσκει τέκνον, πράον, ταπεινόν, εγκρατή, στερρόν,
γλυκύν, αβάσκανον, δίκαιον, ανδρείον, σοφόν, σεμνόν, φιλεργόν, ευσταθή και
σώφρονα… μη χρήμασι τοσούτον, αλλά τω τρόπω πλουτείν». ΕΠΕ 11,136. Αποφάνθηκε επιπλέον και ο Μ.
Βασίλειος: «Μιμείσθαι δε τον Θεόν και τους αγίους αυτού
κατά την δοθείσαν ημίν παρ’ αυτού δύναμιν». PG 31,745.
Ανέδειξαν, έτσι, το κοινωνικό μεγαλείο τους. Ζούσαν την κοινωνικότητα.
ζ. Η ευσέβεια
Η ευσέβεια, ως σεβασμός
προς τον Θεό και τήρηση των εντολών του, συνείχε δια βίου τις ψυχές των τριών
Ιεραρχών. Τούτο ήταν έργο, με την ιδιαιτερότητα της ευσέβειας των Οσίων Μητέρων
τους. Γυμνασμένοι από μικροί στην ευσέβεια,
δεν έπαψαν να την διδάσκουν και να την προσφέρουν στα νιάτα, όλων των μετέπειτα
γενεών. Ο ιερός Χρυσόστομος από την εμπειρία του δίδασκε: «Υγεία
μεν ψυχής ευσέβεια, νόσος δε εσχάτη και αρρωστία το τον Θεόν μη ειδέναι».
PG 56,137. Υγεία είναι η ευσέβεια, δηλαδή. Αρρώστια
είναι η άρνηση και αγνωσία του Θεού. Ακόμα, συμβουλεύει προσωπικά τον κάθε νέο:
«Γύμναζε σεαυτον προς ευσέβειαν, τουτέστι προς πίστιν καθαράν
και βίον ορθόν. Τούτο γαρ εστιν ευσέβεια». PG 62,560.
Με την ευσέβεια επιτυγχάνεται η ξεκάθαρη πίστη και η σωστή ζωή. Ο Μ. Βασίλειος
εργάστηκε ως νέος ευσεβής και δίδαξε: «Ευσεβείας εργάτης
έσο. Αύτη γαρ και εις ουρανόν σε ανοίσει, αύτη και αθάνατόν σου την μνήμην και
διαρκή την εύκλειαν παρά ανθρώποις παρασκευάσει». ΕΠΕ 7,278. Ως εργάτης της ευσέβειας έζησε ο Μ.
Βασίλειος. Αυτό συμβουλεύει, γιατί μόνο η ευσέβεια μας ανεβάζει στον ουρανό και
μας καθιστά αθάνατους. Την λαμπρότητα της νιότης του θυμάται και προβάλλει, ο
Θεολόγος Γρηγόριος. Συμβουλεύει, μετά ταύτα, ιδιαιτέρως τους νέους, να
λαμπρύνουν τη ζωή τους με την ευσέβεια. Έγραφε: «Λάμπει
άστρων μάλλον ευσεβής βίος». ΕΠΕ 11,156. Η ζωή με ευσέβεια λάμπει περισσότερο
και από τα αστέρια. Αυτό είναι το καταστάλαγμα μιας ζωής, που τίμησε και
τιμήθηκε από την ευσέβεια. Ο λαμπρός βίος των τριών Ιεραρχών, είναι αυτός που
καταύγασε την οικουμένη, περισσότερο και από τα άστρα του ουρανού.
η. Η φιλαλληλία
Η φιλαλληλία, ως
αλτρουϊσμός και ανιδιοτελής αγάπη προς τον πλησίον, τον συνάνθρωπο, είναι
συναίσθημα που κεντρίζει ιδιαίτερα τους νέους. Οι τρεις Ιεράρχες διδάχτηκαν την
φιλαλληλία, ως παιδιά και νέοι, την
βίωσαν, ως κοινωνικά άτομα, την εφάρμοσαν, ως παράγοντες του τόπου και την δίδαξαν,
ως διδάσκαλοι στην οικουμένη. Είδαν την φιλαλληλία από μικροί, ως αλτρουϊσμό
και ανιδιοτέλεια, κατά την κοινωνιολογία, ως φιλανθρωπία και αγάπη προς τον
πλησίον, κατά την χριστιανική διδασκαλία και ως ανθρωπισμό, κατά τους
κοσμοθεωριακή και ανθρώπινη ιδεολογία. Μας ενέπνεε, λέγει ο ιερός Χρυσόστομος,
η φιλανθρωπία του Θεού και για τούτο, «Μετά της του Θεού
φιλανθρωπίας δει και τα ημέτερα έπεσθαι». PG 55,76. Να συμβαδίζουμε με την φιλανθρωπία
του Θεού, διότι: «Αυτό μεγίστη δόξα της Βασιλείας αυτού».
PG 55,470. Αυτή η συμπεριφορά, αποτελεί την
μέγιστη δόξα της ουράνιας Βασιλείας. Περίφημη συμβουλή, από νέο προς νέους, από
διαπρεπή φιλάνθρωπο, για τους επαιρόμενους ως ανθρωπιστές. Η φιλανθρωπία του
Κυρίου ενέπνεε τον Μ. Βασίλειο και τον οδήγησε στην οργάνωση της μεγάλης
φιλανθρωπικής «Βασιλειάδος» του. Ο
Γρηγόριος ο Θεολόγος πίστευε και εργάστηκε σε όλη τη ζωή του, με ζηλευτή
ταχύτητα, για την απόδοση της φιλαλληλίας, με αγάπη στο Θεό και τον πλησίον.
Θεωρούσε δε και δίδασκε, ότι «καλόν η
φιλανθρωπία». Ως σπουδαίοι αλτρουιστές και φιλάνθρωποι πέρασαν
τα νιάτα τους οι τρεις Ιεράρχες. Τα ίδια δίδαξαν την οικουμένη.
6. Το κλείσιμο
Στο σημείο τούτο
διακόπτουμε την παράθεση περισσότερων αποδεικτικών στοιχείων, για τα νεανικά
χρόνια των τριών Ιεραρχών. Όχι βεβαίως ότι δεν υπάρχουν περισσότερα, αλλά η οικονομία
του χρόνου και του χώρου στην παρούσα μελέτη, δεν συνάδουν για μια μακρά
αναφορά επί του θέματος. Η όλη περί νεότητας διδακτική αναφορά των Ιεραρχών,
κυριαρχεί στο σύνολο των παιδαγωγικών τους τοποθετήσεων. Η ενδελεχής μελέτη των
σχετικών απόψεων περί νεότητας αναδεικνύει τις λεπτομέρειες της νεανικής
διαβίωσής τους. Άλλωστε, καταδείχτηκε και με την παρούσα, ότι το συνολικό
διδακτικό και ερμηνευτικό έργο εκείνων των οικουμενικών σοφών, ζυμώθηκε μέσα
στις νεανικές ψυχές τους και συγκροτήθηκε επεξεργασμένο συστηματικά από την
αγέραστη λογική τους στην παραγωγική τους ηλικία. Προσφέρθηκε στη συνέχεια, ως
υπόδειγμα, επεξεργασμένο. Τούτο το γεγονός, μας αναγκάζει να ομολογήσουμε
αξιολογικά, ότι είναι δύσκολο να ξεχωρίσουμε ποιο τμήμα του όλου έργου τους
υπερέχει, γιατί ολόκληρο καταξιώθηκε, ως έργο βιωματικό, στην διαχρονικότητα
μιας ζωής. Σε κάθε περίπτωση πάντως οι περί νεότητας τοποθετήσεις των τριών
Ιεραρχών κυριαρχούν κατά τρόπο εντυπωσιακό και καταλυτικό για τη διάγνωση του
τρόπου ζωής στα νεανικά τους χρόνια. Το μόνο που μας συγκλονίζει και το
ξεχωρίζουμε διαχρονικά, είναι ότι ιδιαιτέρως το παιδαγωγικό έργο των τριών
Ιεραρχών, παρουσιάζει μια μοναδικότητα για την παγκόσμια παιδευτική
γραμματολογία που αφορά τα οικουμενικά νιάτα. Είναι βεβαίως το έργο τούτο, έργο
καρδιάς και ιδιαιτέρας αγάπης. Τοσούτω μάλλον, καθόσον τούτο απευθύνεται προς
νέους, από τα νεανικά χρόνια, διακεκριμένων και σοφών οικουμενικών διδασκάλων.
Παραδίδεται ολόκληρη η
ανωτέρω καταγραφή στα νιάτα και την μαθητιώσα νεολαία της Ορθοδοξίας, την «δεομένη των επιστατούντων, διδασκάλων, παιδαγωγών,
ακολούθων, τροφέων». Δίδεται, ως χαρισματική προσφορά, από τους
τρεις μεγίστους φωστήρας της Τρισηλίου Θεότητος. Αυτούς που, «την κτίσιν πάσαν θεογνωσίας νάμασι καταρδεύσαντας».
Ιερά Πόλις Μεσολογγίου 30 Ιανουαρίου
2014
Εορτή τριών Ιεραρχών
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΠ. ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ - ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ
Κύπρου 78 – Μεσολόγγι, 302.00
Τηλ. FAX. 26310-22522, 22604 κιν.
6972725701
e-mail:nsb@otenet.gr
http//Boulnik.blogspot.com
