O Φόβος του Θεού

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΠ. ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ
Κύπρου 78 - Μεσολόγγι
Τηλ. 26310-22522 κιν. 6972725701
e-mail:nsb@otenet.gr
Λάρισα 13η Μαΐου 2008

Ο Φόβος του Θεού

«Τα λόγια του Θεού είναι γλυκά υπέρ το μέλι
και σαν δροσιά στη φρόνιμη
και Θεοφιλή ψυχή».
Αββάς Ισαάκ ο Σύρος

Ο Πασχάλιος χαιρετισμός που εκπέμφθηκε από τον Τάφο του Κυρίου στον Κήπο της ταφής, είναι ταιριαστός και δίνει το στίγμα για το θέμα της σημερινής συνάντησής μας. Περιείχε δύο θετικές και ευχάριστες προσφωνήσεις: «Χαίρετε»!! «Μη φοβείσθε»! Τούτον το χαιρετισμό μεταφέρω και απευθύνω σε όλους σας με την μεταγενέστερη όμως ερωταπόκριση των σύγχρονων Χριστιανών: «Χριστός Ανέστη», «Αληθώς Ανέστη»!!

Γενικά
Έτσι, ο «Φόβος του Θεού», που είναι ο τίτλος του θέματός μας, χαρακτηρίζεται και είναι μία θεόσταλτος και από τις μεγαλύτερες αρετές της πίστεώς μας. Συνδέεται με το συγκλονιστικότερο γεγονός της Θείας Αποκάλυψης. Διότι δεν πρόκειται περί τρόμου, αλλά περί ανατάσεως. Πρόκειται σαφώς περί αρετής που ανεβάζει την πνευματικότητα των πιστών, καλλιεργεί το σεβασμό και δίνει νόημα στους πνευματικούς αγώνες.
Είναι ο φόβος του Θεού μια διακεκριμένη αρετή που εκδηλώνεται και βοηθάει όλους μας να βαδίσουμε το δύσκολο δρόμο της σωτηρίας μας. Βοηθάει όμως ιδιαιτέρως όσους διαθέτουν μια προϋπόθεση. Ότι επιθυμούν και ενδιαφέρονται για την εφαρμογή των εντολών του Θεού. Με συντροφιά, ως εκ τούτου, αυτών των εντολών, να πορευόμαστε και να φτάσουμε στην εκτέλεση των καλών έργων. Απώτερος σκοπός των οποίων είναι, να καταλήξουμε στη Θέωση και τη Βασιλεία των Ουρανών.
Με αυτή την αρετή έλαμψαν και μεγαλούργησαν στον κόσμο όλοι οι άγιοι και οι εκλεκτοί του Θεού άνθρωποι.
Ανάγκη υπάρχει, εν πρώτοις, να μιλήσουμε γενικά περί του «Φόβου». Να ορίσουμε τι είναι φόβος, με ποιες μορφές εμφανίζεται, ποια είναι η σημασία του και πως τον προσδιορίζουν διάφοροι ανά τον κόσμο λόγιοι και σοφοί. Να γνωρίσουμε, συνοπτικά, τη θύραθεν φιλολογία περί του φόβου και έτσι να μπορούμε να καταλήξουμε στον προσδιορισμό του «Φόβου του Θεού» κατά τη χριστιανική διδασκαλία. Την Αγιογραφική, την Πατερική και την Πνευματική – Νηπτική. Η πνευματική ωφέλεια τότε, εν όψει και των επερχομένων ημερών των διακοπών των ευλογημένων συνάξεών σας, πιστεύω ότι θα θεωρηθεί δεδομένη.

α. Ο Φόβος στην εν γένει γραμματολογία

Ο φόβος γενικά, και κατά την θύραθεν κοσμική σοφία εμφανίζεται σαν συναίσθημα που προέρχεται από πραγματικό ή φανταστικό κίνδυνο. Ανήκει στη σφαίρα της επιστήμης της Ψυχολογίας. Πρόκειται για ένα πρωτόγονο συναίσθημα που όταν μας καταλαμβάνει μας απορροφάει ολόκληρη τη σκέψη. Έχει, ως εκ τούτου η έννοια του φόβου, θετικές και αρνητικές ερμηνείες και επιπτώσεις, με περισσότερη απόκλιση προς τις αρνητικές.
Κατά την ίδια επιστήμη της ψυχολογίας, παρουσιάζει ο φόβος, γενικά, τις ακόλουθες μορφές.
α. Υπάρχει ο Έμφυτος φόβος. Πρόκειται για το φόβο που προέρχεται από το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και της ζωής.
β. Υπάρχει ο Λογικός φόβος που προέρχεται από σαφή και πλήρη γνώση των αιτίων που τον προκαλούν. Λογικός π.χ. είναι ο φόβος του γκρεμού, του πνιγμού, ή του ζην επικινδύνως.
γ. Υπάρχει ο Παράλογος φόβος, που λέγεται και νευρωτικός φόβος. Προέρχεται από αιτίες μη πραγματικές και συγκεκριμένες. Όπως από άγνοια, από προλήψεις, από δεισιδαιμονίες και λαϊκίστικες απόψεις, ή κακές πληροφορίες.
δ. Υπάρχει η Φοβία ως μορφή και συνέπεια του παράλογου φόβου, συγχρόνως και ως παθολογική περίπτωση. Αισθάνονται, π.χ. μερικοί, τρόμο και ίλιγγο όταν υποχρεώνονται να διασχίσουν μια ερημιά, ή όταν βρίσκονται σε κλειστό χώρο (κλειστοφοβία).
ε. Υπάρχει και ο φόβος του Θανάτου, της εκμηδένισης και του αφανισμού της συνείδησης.
Για το φόβο διατύπωσαν γνώμες πολλοί επιφανείς. Ενδεικτικά αναφέρονται μερικοί, με τις απόψεις τους.
Είπαν:
1. Ο Άγγλος φιλόσοφος και σχολαστικός θεολόγος Ρογήρος Βάκωνας (1215-1294). «Στη λύπη υπάρχει όριο, στο φόβο δεν υπάρχει».
2. Ο Αμερικανός πολιτικός, Πρόεδρος των ΗΠΑ, Φραγκλίνος Ντελάνο Ρούσβελτ (1882-1945), αποφάνθηκε: «Το μόνο πράγμα που έχουμε να φοβηθούμε, είναι ο ίδιος ο φόβος».
3. Ο Γάλλος ηθικοφιλόσοφος Μιχαήλ Μονταίνι (1533-1592), ηθικολόγησε: «Ο φόβος είναι ο πατέρας της ασφάλειας».
4. Ο Αμερικανός φιλόσοφος και ποιητής Ράλφ Έμερσον (1803-1882), τραγούδησε: «Ο φόβος πηγάζει από την αμάθεια». Και,
5. Η Ελληνική λαϊκή παροιμία λέγει: «Συχνά ο φόβος ενός κακού οδηγεί σε άλλο χειρότερο».

β. Αντιθέσεις
Η τοποθέτηση αυτή μας δίνει αφορμή να αναζητήσουμε κάποιες αντιθέσεις, σχετικές με το φόβο από κοσμικής πλευράς και από Χριστιανικής πλευράς.
Δύο αντίθετες τοποθετήσεις παρατηρούμε στην όλη φιλολογία περί του φόβου. Η μία προέρχεται από την κοσμική και θύραθεν φιλολογία επώνυμων και ανώνυμων «επιφανών»!! Η άλλη είναι συγκεκριμένη, ξεκάθαρη και σαφής. Είναι Αγιογραφική, Πατερική, Νηπτική. Διδάχτηκε και εμπνεύστηκε από το Θεό και ερμηνεύτηκε από τους Πατέρες της Εκκλησίας. Για τούτο ονομάστηκε, «Φόβος του Θεού», ή «Θείος φόβος».
Όσον αφορά τις γενικές περί του φόβου τοποθετήσεις της θύραθεν γραμματολογίας, η οποία εν πολλοίς θεωρείται και δαιμονική, παρατηρούμε την προσπάθεια διαφόρων «Λογίων και επιφανών» να ωραιοποιήσουν ή να δυσφημίσουν τον φόβο. Τον παρουσιάζουν σαν τρόμο, σαν πανικό, σαν δειλία και σαν συναίσθημα αρνητικής φύσης, με προφανή σκοπό να τρομάξουν και να τρομοκρατήσουν τον άνθρωπο, προκειμένου να κυριαρχήσουν επάνω του.
Η Χριστιανική διδασκαλία όμως, με τη Ζωοποιό δύναμη του Θεού και με το άπλετο φως που διαθέτει, ουδεμία σχέση έχει με τις τοποθετήσεις αυτές. Αντίθετα, ο «Φόβος του Θεού» κρυσταλλώνει μέσα μας αρετές όπως, δύναμη, ψυχραιμία, αγάπη, σοφία, διακηρύσσοντας δια του Αποστόλου Παύλου προς τον Τιμόθεο:
«Ου γαρ έδωκεν ημίν ο Θεός Πνεύμα δειλίας, αλλά δυνάμεως και αγάπης και σωφρονισμού». (Β΄ Τιμοθέου α΄ 7)
Δηλαδή: Δεν μας έδωσε ο Θεός πνεύμα δειλίας, ώστε να φοβούμαστε τις δυσκολίες, και τις απειλές, και τους διωγμούς, αλλά μας έδωσε πνεύμα δυνάμεως για νικηφόρες ενέργειες, και πνεύμα αγάπης, και σωφρονισμού, ώστε με σύνεση να καθοδηγούμε τον εαυτό μας και τους γύρω μας συνανθρώπους, στο δρόμο του Θεού.
Οι καλοπροαίρετες Αγγελικές Δυνάμεις επί πλέον, κατά την εμφάνισή τους στον κόσμο κάθε φορά, αντικαθιστούν όσα αισθήματα φόβου δημιουργούνται από τους ανθρώπους, με τη γαλήνη, τη χαρά και την ψυχική ανάταση.
Παράδειγμα:
Όταν παρουσιάστηκε Άγγελος Κυρίου στους βοσκούς της Βηθλεέμ, που ήταν απορημένοι, αναγγέλλοντας τη Γέννηση του Σωτήρος, το πρώτο μήνυμά του ήταν:
«Μη φοβείσθε· ιδού γαρ ευαγγελίζομαι υμίν χαράν μεγάλην… ότι ετέχθη υμίν σήμερον Σωτήρ…». (Λουκά β΄ 10)
Πρωτοφανές το φαινόμενο της παρουσίας Αγγέλων. Προλαμβάνουν τις εντυπώσεις. Φωνάζουν! Μην τρομάζετε… Μακριά ο φόβος!! Αυτόν που γνώριζε μέχρι εκείνη τη στιγμή ο κόσμος. Σας φέρνουμε τη χαρούμενη είδηση ότι σήμερα, αυτή τη στιγμή, γεννήθηκε για σας ο Σωτήρας και Λυτρωτής.
Κάθε καλή αγγελία από το Θεό για τους ανθρώπους, για την ανθρωπότητα όλη, ξεκινάει με αισιοδοξία και αποβολή του φόβου που γνωρίζει ο κοσμικός άνθρωπος της παλαιάς αλλά και της σύγχρονης εποχής.
Αποκάλυψε και δίδαξε ο Θεός την ουσία της ύπαρξής Του, την Αγάπη. Την αποκάλυψε, για να την εγκολπωθεί ο άνθρωπος, να αποβάλει το φόβο και να νομολογήσει ο Θεός, ότι:
«Η αγάπη έξω βάλλει τον φόβον, ότι ο φόβος κόλασιν έχει…». (Α΄ Ιωάννου δ΄ 18)
Παράδεισο έχει η αγάπη. Κόλαση εμπορεύεται ο ανθρώπινος μαζί με το δαιμονικό φόβο κατά την προχριστιανική εποχή και κατά τη σύγχρονη ακόμα εποχή, με την παρέμβαση, την παρακίνηση και την φροντίδα των πονηρών δαιμόνων.
Διαχωρίζεται ο φόβος που εμβάλουν τα πονηρά πνεύματα για να παρασύρουν τις ψυχές στην αμφισβήτηση και την απιστία, από το φόβο που προβάλλει ο Θεός για να προστατέψει τους πιστούς και να τους καταστήσει έμπλεους αρετής, αγάπης και νοσταλγίας της Ουράνιας Βασιλείας. Ο φόβος ο δαιμονικός οδηγεί στη φυγή και την οπισθοχώρηση, εμπνέει τον πανικό, μεταδίδει καταθλιπτικό αίσθημα κινδύνου και προτρέπει σε φυγή. Είναι ο φόβος αυτός ένα πράγμα που προξενεί δέος και τρόμο και οδηγεί σε υπερβάλλουσα φροντίδα προς αποτροπήν παντός απευκταίου. Αυτός ο φόβος, ομαδικός αυτή τη φορά, κατέλαβε και τον Ιουδαϊκό λαό μετά τη σύλληψη του Κυρίου. Κρύβονταν όλοι!
«… δια το φόβον των Ιουδαίων». (Ιωάννου ζ΄ 13)

Ο Μέγας Αντώνιος, ο οικιστής και Καθηγητής της ερήμου που δοκίμασε όλες τις επιθέσεις του πονηρού και στάθηκε ακλόνητος στην πίστη με την άσκηση και την συχνή και αδιάλειπτη Προσευχή, μας διδάσκει έντονα με τη σοφία του και την πλούσια εμπειρία του από τον κόσμο των πνευμάτων.
Λέγει:
Να έχετε το διακριτικό γνώρισμα. Όταν εξακολουθεί να φοβάται η ψυχή, πρόκειται για παρουσία εχθρών. Οι δαίμονες δεν αφαιρούν τη δειλία, ως συστατικό του φόβου, που συνοδεύει τις εμφανίσεις τους. Επιδιώκουν να κατατρομάξουν τους συνομιλητές τους και να κυριαρχήσουν επάνω τους.
Οι Άγγελοι και ιδιαιτέρως ο Αρχάγγελος Γαβριήλ αφαίρεσε τη δειλία από τη Θεοτόκο Μαρία, «Μη φοβού Μαριάμ», είπε. Και από τον Ζαχαρία, «Μη φοβού Ζαχαρία» (Λουκά α΄ 30, 13). Είπε αυτά όταν έφερε τις καλές αγγελίες της Γέννησης του Κυρίου και του Ιωάννου του Προδρόμου, αντίστοιχα.
Το ίδιο και ο Άγγελος διακήρυξε στον Τάφο του Κυρίου, όταν απευθύνθηκε στις γυναίκες.
Είπε:
«Μη φοβείσθε υμείς». (Ματθαίου κη΄ 5) Να μη φοβάστε εσείς! Έχετε μαζί σας την αγάπη και την προστασία του Αναστάντος.
Αυτή είναι η διαφορά. Άλλο ο δαιμονικός φόβος και άλλο ο θείος που εμφανίζεται για παιδαγωγία των ανθρώπων στην αρετή.
Ένας άλλος φόβος γεννιέται τώρα πλέον με την φανέρωση της Θείας Αποκάλυψης. Όχι της κόλασης, όχι της περιφρόνησης, όχι της ατίμωσης, όχι του τρόμου. Αλλά της νέας εν Αποκαλύψει ζωής. Ο φόβος που αποκάλυψε ο Θεός.
Ως προάγγελος και προανάκρουσμα παρουσιάστηκε ο φόβος κατά την Παλαιά Διαθήκη. Ως κατάσταση και κατάκτηση αρετής επιβλήθηκε κατά την κυριάρχηση της Καινής Διαθήκης. Ο φόβος των μαρτύρων της πίστεως δεν είναι ένας απλός ανθρώπινος φόβος. Είναι ένας φόβος μεταφυσικός, ανεξέλεγκτος, χωρίς έλεγχο από ανθρώπινες δυνάμεις. Σε βαθμό, που δεν τον διαχειρίζεται άνθρωπος, αλλά ο ίδιος ο Θεός.
Ο ίδιος μεγάλος Πατήρ, ο Μ. Αντώνιος, μας συμβουλεύει:
Αν παρουσιάζονται στη ζωή σας φαινόμενα που δημιουργούν ταραχή και ακούγονται κτυπήματα έξω από την κατοικία σας, και παρατηρούνται επιδεικτικές παραστάσεις και απειλές θανάτου, να γνωρίζετε ότι είναι η έφοδος των φαύλων πονηρών πνευμάτων.
Ακόμη μας επισημαίνει ότι με τις συνεχείς εναλλαγές των μορφών τους τα πονηρά πνεύματα αιφνιδιάζουν και τρομάζουν τους ανοχύρωτους στην πίστη ανθρώπους. Ποντάρουν δηλαδή στο απρόβλεπτο της εμφάνισής τους και πετυχαίνουν να τρομοκρατούν. Οι κινήσεις τους είναι απρόβλεπτες και ασταθείς για τον ίδιο σκοπό. Την τρομοκρατία, τον τρόμο και το δέος. Είναι επιθέσεις εκ του πονηρού και δια του πονηρού, προκειμένου να προσβάλουν τους ευσεβείς. Οι ευσεβείς δεν ζουν στο απυρόβλητο με μόνη την ευσέβεια. Υπόκεινται σε περισσότερες προσβολές του πονηρού.

Ο Ρώσος Όσιος Παΐσιος ο Βελιτσκόφκυ, του 18ου αιώνος (1722- 1794), της αγίας Ρωσικής Εκκλησίας, αναφέρει χαρακτηριστικά για την περίπτωση:
Ό,τι προέρχεται από τον εχθρό είναι γεμάτο ταραχή και ανησυχία. Αφαιρεί τη γαλήνη και κάνει το νου να αμφιβάλλει για τις προθέσεις του. Ο θείος φόβος, λέγει, διδάσκει, γαλουχεί, συνετίζει, φωτίζει. Αποδίδει καρπούς. Ο δαιμονικός φόβος παραλύει, απογυμνώνει από αρετές, απογοητεύει.

Ο άγιος Ιωάννης, ο Θεολόγος, προτρέπει στην πρώτη Καθολική επιστολή του να δοκιμάζουμε και να ελέγχουμε την προέλευση της επέμβασης των πνευμάτων στη ζωή μας.
Λέγει:
«Αγαπητοί, μη παντί πνεύματι πιστεύετε, αλλά δοκιμάζετε τα πνεύματα ει εκ του Θεού εστιν, ότι πολλοί ψευδοπροφήται εξεληλύθασιν εις τον κόσμον». (Α΄ Ιωάννου δ΄ 1)
Δηλαδή: Αγαπητοί μου, να μη δίνετε εμπιστοσύνη σε κάθε ανθρώπινο πνεύμα, αλλά να εξετάζετε τους ανθρώπους που διαβεβαιώνουν ότι έχουν Πνεύμα Θεού και πνευματικά χαρίσματα, εάν πράγματι είναι από το Θεό. Διότι πολλοί ψευδοπροφήτες έχουν βγει στον κόσμο και αναζητούν αποδέκτες των διδαχών τους.

Ο Απόστολος Πέτρος, επισημαίνει:
«Νήψατε, γρηγορήσατε· ο αντίδικος ημών διάβολος ως λέων ωρυόμενος περιπατεί ζητών τίνα καταπίη». (Α΄ Πέτρου ε΄ 8)
Δηλαδή: Εγκρατευτείτε και σωφρονιστείτε, αγρυπνείτε και προσέχετε, διότι ο αντίπαλός σας και κατήγορος διάβολος, σαν λιοντάρι που ωρύεται, κυκλοφορεί με μανία ζητώντας ποιόν να παρασύρει να τον κατασπαράξει και να τον καταπιεί, οδηγώντας τον, στην αμαρτία και τον αιώνιο θάνατο.

Ο Όσιος Νείλος, ο Σιναίος αναχωρητής και παραμυθητικός συγγραφέας νηπτικών και πνευματικών – διδακτικών έργων, μας κρούει το κώδωνα του κινδύνου.
Λέγει περί του πονηρού:
«Πάσαν μηχανήν επιτηδεύεται προς ημετέραν απώλειαν».
Δηλαδή: Ο πονηρός μηχανεύεται τα πάντα, όλες τις πονηριές, για να μας οδηγήσει στην απώλεια και την καταστροφή.

Ο Απόστολος Παύλος, ξεσκεπάζει το σατανά και τις πονηριές του. Μας φωνάζει: Προσέξετε!!
Λέγει:
«Αυτός γαρ ο σατανάς μετασχηματίζεται εις άγγελον φωτός». (Β΄ Κορινθίους ια΄ 14)
Δηλαδή: Αυτός ο ίδιος ο σατανάς υποκρίνεται και μεταβάλλεται μερικές φορές κατά την εμφάνισή του και τη συμπεριφορά του σε άγγελο φωτεινό.
Αυτές οι αντίθετες τοποθετήσεις σε θέμα τόσο ζωτικό και ενδιαφέρον είναι ανάγκη να βρίσκονται προ οφθαλμών μας για την προστασία μας από τις μεθοδίες του πονηρού που σκοπός του είναι να μας εμβάλλει το φόβο, ως τρομάρα, και να μας αποσπάει από το δρόμο της πίστεως και της αρετής.
Προσοχή, λοιπόν, με πολλά θαυμαστικά!!!!

γ. Ο Θείος φόβος
Ιδιαίτερη αναφορά τώρα, είναι ανάγκη να κάνουμε για το «φόβο του Θεού», ή όπως συνηθίζουμε να λέμε: Το «Θείο φόβο». Για το Θείο φόβο κάνει έντονο λόγο η Αγία Γραφή και τον προσδιορίζει από πολλές πλευρές. Οι Πατέρες της Εκκλησίας στη συνέχεια δίνουν σαφείς και συγκεκριμένες ερμηνείες. Πρώτον διότι αποδίδουν μεγάλη σημασία σ’ αυτήν τη μεγάλη αρετή. Δεύτερον διότι πρέπει να φωτίσουν καθαρά όλες τις πτυχές αυτού του μεγάλου αποκτήματος, που ο Θεός φύτεψε μέσα μας με σκοπό να μην ξεφεύγουμε από τον αγώνα για την κατάκτηση του Ουρανού. Προς τούτο επισημαίνουμε σχετικές τοποθετήσεις μερικών πνευματοφόρων Εκκλησιαστικών και Νηπτικών Πατέρων.
Όταν λέμε «Νηπτικούς Πατέρες», εννοούμε όλους όσους Πατέρες δίδαξαν και διδάσκουν Ορθόδοξα, με σταθερότητα και ακλόνητη πίστη, τις μεγάλες αλήθειες του Χριστιανισμού. Τους θαυμάζουμε, τους αναζητούμε και τους αποδεχόμαστε. Μεταδίδουν Χάρη και θεία ευλογία. Νηπτικοί έχουν χαρακτηριστεί και πολλοί Εκκλησιαστικοί συγγραφείς, πολέμιοι της διαφθοράς και υπέρμαχοι της ανόθευτης διδασκαλίας του Χριστού. Κάθε θεάρεστο και διδακτικό έργο τους, αποτελεί μια όαση πνευματικής δροσιάς που διαχέεται στην Οικουμενική Ορθοδοξία.

Ι. Ο γνωστός Αββάς, ο Ισαάκ ο Σύρος, Επίσκοπος Νινευή και μεγάλος πνευματικός συγγραφέας του Ζ΄ αιώνος, μας κληροδότησε υπέροχες πνευματικές τοποθετήσεις και αποφθέγματα.


Λέγει:
«Η μετάνοια είναι το πλοίο. Ο Θείος φόβος είναι οι κωπηλάτες. Η αγάπη είναι το θεϊκό λιμάνι».
Και πάλιν, επισημαίνει:
«Αν δεν πλησιάσουμε τον Κύριο με την Προσευχή, τα Άχραντα Μυστήρια και το φόβο Κυρίου, εξάπαντος θα τον πλησιάσουμε με την Παιδεία Κυρίου».
Δηλαδή: Με την παιδαγωγική τιμωρό επέμβαση του Θεού, ή με τη δημιουργία κάποιου προβλήματος.
Ακόμη διακηρύσσει ο ίδιος ότι:
Ο φόβος φέρνει στον άνθρωπο πένθος και δάκρυα σε δύο μορφές. Υπάρχουν δάκρυα που καίνε και δάκρυα που δροσίζουν. Τα πρώτα δάκρυα έχουν καθαρή αιτία το φόβο, το δέος, την τρομάρα. Τα δεύτερα έχουν αιτία την αγάπη. Τα πρώτα τρέχουν και χύνονται λόγω των αμαρτιών. Ξηραίνουν το σώμα και προκαλούν ψυχικό πόνο. Τα δεύτερα έρχονται σ’ αυτόν που έχει χύσει αρκετά από τα προηγούμενα και έχει καθαρίσει με αυτά τις αμαρτίες του. Τότε, μαζί με το έλεος του Θεού, κατεβαίνουν αβίαστα δάκρυα δροσιάς και χαράς μαζί με πνευματική ευχαρίστηση. Μ’ αυτά τα δάκρυα ο άνθρωπος δεν δοκιμάζει πόνο. Απολαμβάνει χαρά.
Και καταλήγει:
Ο θείος φόβος είναι η αρχή της αληθινής ζωής του ανθρώπου, που χαρακτηρίζεται πνευματική. Πνευματικός είναι ο άνθρωπος που λούζεται από τη χάρη του φόβου του Θεού.

ΙΙ. Ειδικότερα ακόμη, ο μέγιστος των Σύρων εκκλησιαστικών Πατέρων και η κυριαρχούσα φυσιογνωμία στα θεολογικά γράμματα από του 4ου αιώνος, ο άγιος Εφραίμ ο Σύρος, μας κληροδοτεί τις σκέψεις του για την «εν Χριστώ» τελείωση των ανθρώπων. Δηλαδή την ολοκλήρωση του ανθρώπου στην πνευματική ζωή και δι’ αυτής στη σωτηρία και τη θέωσή του.
Λέγει:
Τρόποι και μέσα μιας αυξημένης επαγρύπνησης απαριθμίζονται και είναι: Η «φυλακή του νοός», «ο φόβος του Θεού», «η αδιάλειπτη Προσευχή», «η μνήμη του θανάτου», «ο Θείος έρωτας» και «ο επίμονος και επίπονος προσωπικός αγώνας». Όλα αυτά είναι τα στοιχεία της ανάδειξης της σωστής προσωπικότητας του ατόμου.
Ακόμη λέγει:
Ο φόβος του Θεού είναι «φυλακτήριο ψυχής». «Ο έχων φόβον Θεού ουκ αμεριμνά· νήφει γαρ πάντοτε».
Δηλαδή: Όποιος ολόθερμα ευλαβείται και αγαπάει το Θεό, δεν μπορεί να παραμένει αδιάφορος στο μεγάλο θέμα της σωτηρίας του. Βρίσκεται πάντοτε σε κατάσταση εγρήγορσης, πνευματικής διαύγειας και νηφαλιότητας.
Αντίθετα, λέγει:
«Ο μη έχων φόβον Θεού εν εαυτώ, ο τοιούτος ευάλωτος εστι τοις του διαβόλου επιχειρήμασιν…. Μετεωρίζεται· αδιαφορεί· καθεύδει αμερίμνως».
Δηλαδή: Δίχως φόβο Θεού, εύκολα ο άνθρωπος αδιαφορεί, φαντασιώνεται και πέφτει στις πλεκτάνες του διαβόλου.
Ακόμη επισημαίνει:
«Κτήσαι φόβον Θεού, όπως και οι δαίμονες φοβηθήσονταί σε». Τον φοβούμενο το Θεό, τον τρέμουν ακόμα και οι δαίμονες.
Άγιος αυτός ο φόβος. Είναι φόβος Θείος και Ιερός. Είναι υπερφυσικό δώρο της θείας Χάριτος. Είναι ενδεικτικό της παρουσίας του Αγίου Πνεύματος. Είναι φόβος άφοβος, γιατί δεν φοβάται τον εχθρό. Όπου φόβος Θεού, εκεί και η παρουσία του Θεού, εκεί και η απουσία του διαβόλου και παντός κακού. Για τον αγωνιστή Χριστιανό χρειάζεται αυτογνωσία και Θείος φόβος, ιδιαιτέρως όταν με θερμή και αδιάλειπτη Προσευχή αναφερόμαστε και επικοινωνούμε με το Θεό. Οι θερμές προσευχές είναι φωτιές που καίνε κάθε ενάντιο και εχθρικό.
Και καταλήγει καθαρά και συγκεκριμένα:
Ο φόβος του Κυρίου είναι σαν ένα δίκοπο μαχαίρι που κόβει όλες τις επιθυμίες και κάθε δαιμονική επίθεση που γίνεται κατά της ζωής των αγωνιστών για πνευματική και άγια ζωή.
Ύστερα από αυτή την πρώτη πνευματική και νηπτική τοποθέτηση από τους διακεκριμένους και παγκοίνως αποδεκτούς και διδακτικούς – Νηπτικούς ηγέτες και Πατέρες, τον Αββά και Πατέρα Ισαάκ τον Σύρο και τον ομοεθνή του μέγιστο θεολογικό μέντορα και σώφρονα, Εφραίμ τον Σύρο, θα περάσουμε σε τοποθετήσεις της Αγίας Γραφής και άλλων Πατέρων της Εκκλησίας και θα επισημάνουμε τις διάφορες ερμηνείες περί του θείου φόβου, χωρίς να τις ξεχωρίζουμε αριθμητικά και να τις απαριθμίζουμε. Θα τις εμφανίζουμε όπως τις παρουσιάζουν οι διάφοροι συγγραφείς των Βιβλίων της Αγίας Γραφής, της Θείας Αποκάλυψης.
Και ιδού οι τοποθετήσεις:








1. Από την Παλαιά Διαθήκη

Ι. Ο Προφητάναξ Δαβίδ, λέγει:
«Αρχή σοφίας φόβος Κυρίου». (Ψαλμός ρι΄ 10)
Παρουσιάζεται ο φόβος του Κυρίου από τον Δαβίδ, ως κάτι το φοβερό που μας το εμπνέει και το προσφέρει αυτό καθ’ αυτό το όνομα του Κυρίου. Την ίδια φράση επαναλαμβάνει μεταγενέστερα και ο σοφός Σολομών, δύο φορές στις Παροιμίες του. Είναι ο φόβος αρχή και ρίζα της αληθινής σοφίας και γνώσης. Κατά τον Δαβίδ το μεγαλείο του Θεού είναι τόσο εκθαμβωτικό που μας εμπνέει φόβο. Ο φόβος του Κυρίου είναι «Αρχή σοφίας», για τις ευάγωγες και καλοπροαίρετες ψυχές. Μας οδηγεί στο αληθινό φρόνημα περί του εαυτού μας, μας χαρίζει το «Γνώθι σαυτόν», χαλιναγωγεί τις άτακτες ορέξεις μας, μας ποδηγετεί στην αγία και ευπρεπή ζωή, μας εμπνέει υψηλές και ουράνιες βλέψεις, μας εμφυτεύει την αρετή, ξεκολλάμε από τη ματαιότητα και την υψηλοφροσύνη και κατευθύνει τα βήματά μας προς τον Ουρανό. Έτσι παίρνουμε όλα τα χαρακτηριστικά της σωστής και αληθινής σοφίας.
Οι οποιεσδήποτε ανθρώπινες γνώσεις, επιστήμες και σοφία κοσμική, που αποκτάμε στη ζωή, μας εγκαταλείπουν την ώρα του θανάτου. Μένει η σοφία του Θεού, ο θείος φόβος, ως ενεργός και ψυχωφελής, που μας συνοδεύει στη νέα, την Ουράνια ζωή. Αυτήν την πνευματικότητα παίρνουμε μαζί μας.
Συνεχίζει ο ίδιος Προφήτης:
«Μακάριος ανήρ ο φοβούμενος τον Κύριον, εν ταις εντολαίς Αυτού θελήσει σφόδρα». (Ψαλμός ρια΄ 1)
Εδώ καταδεικνύει ο ψαλμωδός πρακτικά, ότι ο φόβος του Κυρίου είναι αρχή και βάση της αληθινής σοφίας. Είναι, λέγει, ευτυχής και τρισευδαίμων, ο άνθρωπος που φοβείται τον Κύριο. Δεν είναι τυραννικός ο Κύριος του μακαριστού και αληθινά σοφού και συνετού αυτού ανθρώπου. Ούτε ο φόβος που έχει προς τον Κύριο είναι τρομακτικός και πιεστικός. Υποτάσσεται ο φοβούμενος, με ευχαρίστηση στον Κύριο. Οι διαταγές και οι εντολές του Κυρίου τον τέρπουν, τον αναπαύουν, τον ικανοποιούν, «εν ταις εντολαίς Αυτού θελήσει σφόδρα».
Βρίσκει τις εντολές του Κυρίου, ορθές κατά πάντα και ωφέλιμες. Όχι μόνο δεν τον εξευτελίζουν, αλλά τον εξυψώνουν και τον εξευγενίζουν. Ευχαριστείται να τις ακούει, να τις διαβάζει και να τις μελετάει. Είναι πραγματική απόλαυση το να συμμορφώνεται προς τις εντολές και τα προστάγματα του Κυρίου. Να έχει φόβο Κυρίου.

ΙΙ. Ο Σοφός Σολομών, ο γνωστός συγγραφέας πολλών Βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης, δίνει πολλές ερμηνείες στην έννοια του φόβου του Θεού.
Μεταξύ των άλλων, διαπιστώνει:
«Φόβος Κυρίου μισεί αδικίαν, ύβριν τε και υπερηφάνειαν και οδούς πονηρών». (Παροιμιών η΄ 13)
Εκείνος που έχει στην ψυχή του τον φόβο του Κυρίου, μισεί την αδικία και την αλαζονική συμπεριφορά και τη διαγωγή των αμαρτωλών.
Δηλαδή: Φόβος Κυρίου σημαίνει αποβολή κάθε αμαρτίας και αδικίας.
Ακόμη:
«Φόβος Κυρίου προστίθησιν ημέρας, έτη δε ασεβών ολιγωθήσεται». (Παροιμιών ι΄ 27)
Ο φόβος του Κυρίου, επειδή εξασφαλίζει ειρήνη και γαλήνη στην ψυχή, προσθέτει μέρες στην επίγεια ζωή, ενώ τα χρόνια των αμαρτωλών θα λιγοστεύουν.
Δηλαδή: Φόβος Κυρίου, σημαίνει μακροζωία με ειρηνική ζωή.
Και πάλιν:
«Φόβος Θεού παιδεία και σοφία, και αρχή δόξης αποκριθήσεται αυτή». (Παροιμιών ιε΄ 33)
Ο φόβος του Κυρίου, όπου υπάρχει, εκεί βρίσκεται η αληθινή παιδαγωγία και μόρφωση χαρακτήρος και η εξ αυτών επακολουθούσα αληθινή σοφία.
Δηλαδή: Φόβος του Θεού σημαίνει ότι από την παρούσα ζωή ο κάτοχός της δοξάζεται και απολαμβάνει ανταμοιβή και τιμή.
Ομοίως:
«Φόβος Κυρίου εις ζωήν ανδρί…». (Παροιμιών ιθ΄ 23)
Ο φόβος του Κυρίου οδηγεί τον άνδρα και τον άνθρωπο γενικά, σε ζωή αγία και αιώνια, κοντά στον αιώνιο Θεό.
Δηλαδή: Φόβος Κυρίου σημαίνει κατάκτηση ιερότητας, ευσέβειας και αγνότητας.

ΙΙΙ. Ο Προφήτης Ησαΐας, επισημαίνει:
«Εξέστησαν λαοί από του φόβου Σου…. Ενεπλήσθη Σιών κρίσεως και δικαιοσύνης». (Ησαΐου λγ΄ 3,5)
Κατεπλάγησαν με θαυμασμό από το φόβο σου όλοι οι λαοί. Η πόλη της Σιών γέμισε από ορθή κρίση και σωστή δικαιοσύνη.
Δηλαδή: Φόβος Θεού σημαίνει αιώνιος θησαυρός δικαιοσύνης και ορθής κρίσης.
Ο φόβος του Κυρίου είναι όμοιος με το φόβο που έχει και αισθάνεται το παιδί προς τον πατέρα του. Είναι αποτρεπτικός κάθε παρανομίας και οδηγεί τα βήματά του σε μια αρμονική σχέση. Δεν τρέμει! Ευφραίνεται και χαίρεται!!

IV. Στη Σοφία Σειράχ συναντάμε την έννοια του φόβου με διάφορες και εντυπωσιακές ερμηνείες. Ειδικώς στο πρώτο (Α΄) κεφάλαιο και στους στίχους ένδεκα (11) μέχρι και είκοσι (20), δίνονται οι ακόλουθες σημασίες:
Στον ένδεκα (11) στίχο αναφέρεται ότι ο φόβος Κυρίου είναι δόξα, καύχημα, ευφροσύνη και στέφανος αγαλιάματος.
Στον δώδεκα (12) στίχο επισημαίνονται τα υπέροχα δώρα που χαρίζει ο φόβος του Κυρίου. Αυτά είναι: Τέρψη καρδίας, ευφροσύνη και χαρά και μακροημέρευση.
Στον δεκατρία (13) στίχο έρχεται στο νου μας το αίτημα της Εκκλησίας μας, που ψάλλεται καθημερινά:
«Χριστιανά τα τέλη της ζωής ημών, ανώδυνα, ανεπαίσχυντα, ειρηνικά και καλήν απολογίαν…».
Στους υπόλοιπους στίχους (14-20), παρουσιάζει, με επίκεντρο το φόβο του Κυρίου, μία ποιητικής μορφής όμορφη σύνθεση, σε τέσσαρες στροφές.
Λέγει:
«Αρχή σοφίας φοβείσθαι τον Κύριον…», στίχοι 14 και 15.
«Πλησμονή σοφίας φοβείσθαι τον Κύριον…», στίχοι 16 και 17.
«Στέφανος σοφίας φόβος Κυρίου…», στίχοι 18 και 19.
«Ρίζα σοφίας φοβείσθαι τον Κύριον…», στίχος 20.

Η ίδια Σοφία Σειράχ επιμένει:
«Μη απειθήσης φόβω Κυρίου και μη προσέλθης Αυτώ εν καρδία δισσή». (Σοφία Σειράχ α΄ 28)
Να μη γίνεις απείθαρχος ποτέ στο φόβο του Κυρίου, με αθέτηση των εντολών Του και να μην προσέλθεις σ’ Αυτόν κατά την προσευχή και τη λατρεία με καρδιά διχασμένη στα δύο και ταλαντευόμενη μεταξύ πίστεως και απιστίας.
Δηλαδή: Φόβος Θεού σημαίνει υπακοή και τήρηση, χωρίς παρεκτροπές, των εντολών του Θεού.

Ακόμη:
«Φόβος Κυρίου απωθείται αμαρτήματα». (Σοφία Σειράχ α΄ 21)
Δηλαδή: Ο φόβος του Κυρίου απομακρύνει τα αμαρτήματα.


V. Ο Προφήτης Ιερεμίας θα επιλέξει και θα διδάξει εν κατακλείδι, συμπερασματικά:
«…. Και τον φόβον μου δώσω εις την καρδίαν αυτών προς το μη αποστήναι αυτούς απ’ εμού». (Ιερεμίου λθ΄ 40)
Θα βάλω μέσα στην καρδιά τους το φόβο μου, δηλαδή το βαθύ σεβασμό προς το πρόσωπό μου, ούτως ώστε να αισθάνονται ευχάριστα, και να μην απομακρυνθούν πλέον και αποστατήσουν ποτέ από μένα.
Θα εργαστεί ο Θεός στα βάθη της καρδιάς των ανθρώπων και θα την αλλοιώσει με το φόβο Του, κατά τέτοιο τρόπο ώστε να σιγουρευτεί ο σεβασμός στο Νόμο Του και τις άγιες εντολές Του, με απώτερο σκοπό να παραμένουν οι πιστοί άνθρωποι μόνιμα μέσα στη Χάρη του Θεού.
Δηλαδή: Φόβος του Θεού σημαίνει ασφαλιστική δικλείδα στην πορεία μας προς τη Βασιλεία των Ουρανών.
Μας δίνει ακόμα την αίσθηση ο Ιερεμίας, στο δέκατο (ι΄) κεφάλαιο στίχοι 6-7, για το ποιοι είμαστε, ποιος είναι Αυτός που κάθεται στο θρόνο και για το πόσο ανώτερος είναι Αυτός από εμάς. Έτσι τοποθετούμαστε, αναλόγως. Παίρνουμε τη σωστή τοποθέτηση.
Λέγει σε παράφραση:
«Δεν υπάρχει όμοιός Σου, Κύριε· είσαι μέγας, και μέγα το όνομά Σου εν δυνάμει. Ποιος δεν θέλει να Σε φοβάται, Βασιλιά των εθνών; Διότι σε Σένα ανήκει τούτο· διότι μεταξύ πάντων των σοφών των εθνών και εν πάσει τοις βασιλείοις αυτών, δεν υπάρχει όμοιός Σου».
Άλλες τοποθετήσεις:


2. Από την Καινή Διαθήκη
Ο φόβος του Κυρίου συνείχε και απασχολούσε όλη την Εκκλησία του Χριστού από τις πρώτες μέρες της ζωής και παρουσίας της. Γινόταν ένα είδος μπολιάσματος στις ψυχές των πρώτων Χριστιανών, αμέσως μετά το Βάπτισμα, ότι ο Θείος φόβος ως σεβασμός, ως αρετή και πνευματική ανάταση, ήταν ο κυρίαρχος τρόπος της ζωής τους. Αυτήν την αίσθηση κατείχαν στην πρώτη Εκκλησία και αυτήν την αίσθηση προέβαλαν οι Απόστολοι με τη διδαχή τους και με τα κείμενα των επιστολών τους.
Συναφώς σταχυολογούμε ορισμένες περιπτώσεις που αναφέρονται και διδάσκονται στις Πράξεις και τις επιστολές των Αποστόλων, κυρίως, και που δίνουν το στίγμα και την ερμηνεία του φαινομένου και στη Νέα εποχή, την εποχή της Καινής Διαθήκης.


Ι. Στις Πράξεις των Αποστόλων διαβάζουμε:
«Αι μεν ουν Εκκλησίαι καθ’ όλης της Ιουδαίας και Γαλιλαίας και Σαμαρείας είχον ειρήνην και πορευόμεναι εν φόβω Κυρίου, και τη παρακλήσει του Αγίου Πνεύματος επληθύνοντο». (Πράξεων θ΄ 31)
Μας πληροφορούν δηλαδή ότι, όλες οι γνωστές πρώτες Εκκλησίες που ήσαν στην Ιουδαία και τη Γαλιλαία και τη Σαμάρεια, απολάμβαναν ειρήνη και προόδευαν στη χριστιανική γνώση και ευσέβεια και ζούσαν οι Χριστιανοί με το φόβο και το σεβασμό και την εκτίμηση του Κυρίου και με αυτόν τον τρόπο πληθύνονταν, ενισχυόμενοι με την παρηγοριά που μετέδιδε το Άγιο Πνεύμα.
Δηλαδή: Φόβος Κυρίου σήμαινε για τους πρώτους Χριστιανούς ενίσχυση και σεβασμός και δύναμη στην πορεία τους. Ήταν έτσι παράδειγμα ιεραποστολικό για προσέλκυση και άλλων στην πίστη, την πρόοδο και την χριστιανική γνώση, καθώς και την ανάπτυξη στην ευσέβεια και την αρετή.

ΙΙ. Αναφέρεται ακόμη:
Ένα παράδειγμα, σχετικό, Χριστιανού. Αισθανόταν το δέος και το φόβο του Κυρίου από της πρώτης στιγμής που προσήλθε στην πίστη και βαπτίστηκε. Είναι η περίπτωση του επίσημου αξιωματούχου και εθνικού, του Κορνηλίου που περιγράφεται στο δέκατο (ι΄) κεφάλαιο των Πράξεων, σε δύο μορφές.
1. Πρώτη περιγραφική μορφή είναι η περιγραφόμενη στους στίχους 1 και 2, όπου ο εθνικός αξιωματούχος Κορνήλιος χαρακτηρίζεται ως άνθρωπος του φόβου του Θεού.
Γράφεται:
«Ανήρ δε τις εν Καισαρεία ονόματι Κορνήλιος, εκατοντάρχης εκ σπείρης της καλουμένης Ιταλικής, ευσεβής και φοβούμενος τον Θεόν συν παντί τω οίκω αυτού, ποιών τε ελεημοσύνας πολλάς τω λαώ και δεόμενος του Θεού δια παντός». (Πράξεων ι΄ 1-2)
Ο Κορνήλιος ήταν εθνικός Ιταλικής καταγωγής, έγινε Χριστιανός, αποδέχτηκε το φόβο του Θεού, τον ενέπνευσε στον οικογενειακό του περίγυρο και τον εκδήλωνε με όλη τη δύναμή του με πρακτικό τρόπο, κάνοντας πολλές ελεημοσύνες και δίνοντας, κατά το υπόδειγμα του Κυρίου, παράδειγμα στο λαό, προσευχόμενος συνέχεια και αδιάλειπτα στο Θεό, ζητώντας το θείο φωτισμό που έλαβε με τη νέα πίστη δια του Βαπτίσματος.
2. Δεύτερη περιγραφική μορφή είναι η περιγραφόμενη στους στίχους 34 και 35, όπου ο Απόστολος Πέτρος, παίρνοντας αφορμή από τη συμπεριφορά του Κορνηλίου περιέγραψε την ωφέλεια εκ της εκδηλώσεως του φόβου του Θεού και δίδαξε όλη την οικουμένη.
Διδάσκει ο Απόστολος Πέτρος:
«Ανοίξας δε Πέτρος το στόμα αυτού είπεν· επ’ αληθείας καταλαμβάνομαι ότι ουκ έστι προσωπολήπτης ο Θεός, αλλ’ εν παντί έθνει ο φοβούμενος Αυτόν και εργαζόμενος δικαιοσύνην δεκτός Αυτώ εστι». (Πράξεων ι΄ 34-35)
Ο Απόστολος Πέτρος, δηλαδή, έλαβε την αφορμή από τη συμπεριφορά του Κορνηλίου και μίλησε επί μακρόν για την ωφέλεια που έχει όποιος φοβάται το Θεό, από οποιοδήποτε έθνος και αν προέρχεται. Γίνεται δεκτός και αρεστός από το Θεό. Αρκεί να πορεύεται στη ζωή του με δικαιοσύνη.
Δηλαδή: Φόβος του Θεού σημαίνει ότι, πρόκειται για αρετή που εκφράζεται από τους πιστούς όλων των εποχών, όλων των αξιωμάτων και όλου του κόσμου με απόλυτη έκφραση δικαιοσύνης και έτσι γίνονται δεκτοί και αρεστοί οι πιστοί από το Θεό.

ΙΙΙ. Άλλη περίπτωση:
Πρώτο συστατικό της μετάνοιας είναι ο φόβος του Θεού. Το παράδειγμα μας το δίνει ο ευγνώμων Ληστής επί του Σταυρού. Κανένα σημάδι πίστεως και μετάνοιας δεν είχε εκδηλώσει μέχρι την σταύρωσή του. Όταν άκουσε όμως τις βρισιές και τις ειρωνείες από τον άλλο ληστή το συσταυρωθέντα, μίλησε μέσα του μια ιερή αγανάκτηση. Είδε την άδικη συμπεριφορά και επέπληξε τον παρεκτραπέντα. Είδε την αδικία που γινόταν στον Κύριο και αναπόλησε τη δική του αμαρτωλότητα. Συνέκρινε την ταυτόσημη τιμωρία του με εκείνη του Κυρίου. Πέρασε μέσα του η ιδέα της μετάνοιας. Πρώτη σκέψη; Ο φόβος του Θεού. Τον εκδηλώνει προς τον άλλο ληστή με τη γνωστή επιτιμητική φράση.
Λέγει:
«Ουδέ φοβή συ τον Θεόν, ότι εν τω αυτώ κρίματι ει;». (Λουκά κγ΄ 40)
Δεν φοβάσαι το Θεό; Ούτε ο φόβος του Θεού σε συγκρατεί από του να προσθέτεις και τώρα νέες αμαρτίες στον εαυτό σου; Δεν θυμάσαι το παρελθόν σου και τα τόσα σου εγκλήματα;
Αφού μίλησε τόσο πειστικά για το φόβο του Θεού, τότε έστρεψε το λόγο για τον εαυτό του. Ζήτησε με φόβο και ταπείνωση τη σωτηρία του. Ζήτησε τον Ουρανό. Νοστάλγησε τον Παράδεισο και άνοιξε την πόρτα του με ένα κλειδί: Το, «Μνήσθητί μου, Κύριε, όταν έλθης εν τη Βασιλεία Σου». (Λουκά κγ΄ 42)
Η απάντηση ήρθε άμεσα. Άκουσε αμέσως τη συγχώρηση από τον Ιησού και σαν δικαίωση την αμοιβή του Παραδείσου.
«Αμήν λέγω σοι, σήμερον μετ’ εμού έση εν τω παραδείσω». (Λουκά κγ΄ 43)
Ο σκοπός επιτεύχθηκε. Ο Παράδεισος άνοιξε. Αιτία; Ο φόβος του Θεού ως συνοδευτικός της μετάνοιας.
Δηλαδή: Ο φόβος του Θεού είναι συστατικό της μετάνοιας.

IV. Άλλη περίπτωση:
Παρουσιάζεται ο φόβος του Θεού, ως συστατικό της ελευθερίας και της εν ελευθερία επιλογής, προς απόδοση τιμής.
Ο Απόστολος Πέτρος επισημαίνει:
«Ως ελεύθεροι…. πάντας τιμήσατε, την αδελφότητα αγαπάτε, τον Θεόν φοβείσθε…». (Α΄ Πέτρου β΄ 16-17)
Μιλάει ο Απόστολος Πέτρος ότι οι Χριστιανοί είναι ελεύθερες προσωπικότητες και ζουν μέσα στο πνεύμα της ελευθερίας, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που υποχρεούνται να απευθύνουν την δέουσα τιμή σε κάθε άνθρωπο οποιουδήποτε αξιώματος. Ακόμα να εκδηλώνουν αγάπη σε όλη τη Χριστιανική αδελφότητα και να αγαπούν τον καθένα σαν αδελφό. Σαν επισφράγισμα δε της όλης πορείας και συμπεριφοράς τους είναι αναγκαίο και πρέπει να φοβούνται με ευλάβεια και τιμή το Θεό.
Έτσι επιβεβαιώνουν ότι η ελευθερία η αληθινή βρίσκεται δίπλα και μέσα στο πνεύμα του φόβου στο Θεό, όπου ολοκληρώνεται κάθε προσωπικότητα.

V. Συμπερασματικά:
Ο Απόστολος Παύλος, μας δίνει και την τελική διάσταση του φόβου του Θεού με τις απαραίτητες συμβουλές.
Επιλέγει σχετικά:
«Ταύτας ουν έχοντες τας επαγγελίας, αγαπητοί, καθαρίσωμεν εαυτούς από παντός μολυσμού σαρκός και πνεύματος, επιτελούντες αγιωσύνην εν φόβω Θεού». (Β΄ Κορινθίους ζ΄ 1)
Υποσχέσεις έδωσε ο Θεός ότι παραμένει στους αιώνες Θεός και στοργικός Πατέρας όλων των ανθρώπων. Ως εκ τούτου, ύστερα από τέτοιες υποσχέσεις αναδεικνύεται και το χρέος ημών των Χριστιανών απέναντι στο Θεό και τον εαυτό μας. Το χρέος μας, λοιπόν, είναι να καθαρίσουμε τους εαυτούς μας από κάθε τι που μολύνει το σώμα μας και το πνεύμα μας και να τελειοποιούμαστε στην αγιότητα με οδηγό μας πάντοτε, το φόβο του Θεού.
Αρχή και τέλος, λοιπόν, στη ζωή μας είναι ο φόβος του Θεού. Δι’ αυτού επιτυγχάνουμε την τελείωσή μας και τη σωτηρία μας.
Η Καινή Διαθήκη, ο λόγος του Θεού, μας θέλει προσωπικότητες, με φόβο Θεού.
Άλλες τοποθετήσεις:



3. Από τους Πατέρες της Εκκλησίας
Όλοι οι άγιοι Πατέρες και Συγγραφείς της Εκκλησίας ασχολήθηκαν, μίλησαν και διατύπωσαν απόψεις για το φόβο του Θεού. Ιδιαιτέρως ασχολήθηκαν οι Νηπτικοί Πατέρες.
Τον προσδιόρισαν το φόβο και τον χαρακτήρισαν. Έδωσαν νόημα. Θα παρουσιάσουμε τις σχετικές παρατηρήσεις και τοποθετήσεις μερικών, για να καταλήξουμε στα απαραίτητα συμπεράσματα.
Ο άγιος Νικόδημος, ο Αγιορείτης, λέγει ότι ο φόβος του Θεού είναι η αρχή των καλών έργων. Σε άλλο σημείο επισημαίνει ότι: Ο φόβος του Θεού είναι πηγή, μητέρα και ρίζα της συνέσεως και όλων των αρετών.

Ο άγιος Συμεών, ο Νέος Θεολόγος, ο αξιολογότερος αντιπρόσωπος της Βυζαντινής μυστικής Θεολογίας, περιγράφει το φόβο του Θεού σαν ένα ανίκητο όπλο της πίστεως.

Ο άγιος Ιωάννης ο συγγραφέας της Κλίμακος, τον παρομοιάζει με τον ήλιο ο οποίος στέλνοντας μια ακτίνα του μόνο μέσα σε ένα κλειστό δωμάτιο φωτίζει και αποκαλύπτει και το μικρότερο σκουπίδι και τη λεπτότερη σκόνη. Σε άλλο σημείο λέγει ότι ο πλούτος του θείου φόβου είναι η αρχή της αγάπης προς το Θεό και τη γνώση του εαυτού μας.

Ο άγιος Μάξιμος, ο ομολογητής διακηρύσσει ότι ο φόβος του Θεού γεννιέται από την πίστη στο Θεό. Εξηγεί δε σαφέστερα τα δύο είδη του φόβου του Θεού. Ο ένας είναι καθαρός και ο άλλος ακάθαρτος. Οι δίκαιοι άνθρωποι φυλάνε μέσα τους το θείο φόβο με την καθαρότητα της συνειδήσεώς τους, τον διατηρούν και δεν σβήνεται. Ο ακάθαρτος είναι απόκτημα των αμαρτωλών και ξεπερνιέται μόνο με τη δύναμη της μετάνοιας.

Ο άγιος Πέτρος, ο Δαμασκηνός, διαιρεί το θείο φόβο σε δύο είδη. Το φόβο του Θεού που λέγεται πρωταρχικός και τον άλλον που λέγεται τέλειος και που γεννιέται από τον πρώτο. Ο δεύτερος, ο τέλειος, απαιτεί άσκηση και προσπάθεια. Όσο περισσότερο ασκείται κάποιος στο αγαθό και την αρετή, τόσο πιο γρήγορα αποκτάει τον τέλειο φόβο του Θεού. Γνωρίζει και τα μικρότερα σφάλματά του τα οποία δεν είχε επισημάνει λόγω αγνωσίας.
Ένα παράδειγμα σχετικό είναι το ακόλουθο: Αυτός που λερώνεται στο σκοτάδι δεν αντιλαμβάνεται πόσο λερωμένος είναι. Στο φως της ημέρας όμως διαπιστώνει πόσο λερώθηκε και φροντίζει να καθαριστεί. Ο αρχάριος στο φόβο του Θεού γνωρίζει ότι είναι λερωμένος αλλά δεν αντιλαμβάνεται τις λεπτομέρειες. Μπαίνοντας στο πρώτο στάδιο και αγωνιζόμενος γνωρίζει τη ρυπαρότητα της ψυχής του και καθαριζόμενος από τα πάθη με τη μετάνοια και την εξομολόγηση, εισέρχεται στο δεύτερο στάδιο του τέλειου φόβου.

Ο θείος Γρηγόριος, ο Θεολόγος, λέγει ότι ο φόβος του Θεού μας βοηθάει στην εφαρμογή των εντολών του Κυρίου και την καθαρότητα του σώματος. Όπου υπάρχει ο φόβος του Θεού, εκεί υπάρχει και η τήρηση των εντολών. Όπου υπάρχει τήρηση των εντολών εκεί γίνεται και κάθαρση της σαρκός. Όπου υπάρχει κάθαρση, εκεί υπάρχει και θείος φωτισμός. Ο φόβος του Θεού είναι ο καλύτερος δάσκαλος. Έτσι θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο θησαυρός του Χριστιανού είναι ο Θεός και ο φόβος του Θεού.

Ο Ιερός Χρυσόστομος, μας διδάσκει:
Απώλεια του φόβου του Θεού σημαίνει απώλεια της ψυχικής ηρεμίας και σωτηρίας.
Και πάλιν:
«Την ψυχήν την καθηλουμένην τω του Θεού φόβω ουδείς περιτρέψαι δυνήσεται».
Δηλαδή: Την ψυχή που είναι κρεμασμένη στο φόβο του Θεού, κανένας δεν μπορεί να την δελεάσει και να την μετατρέψει.
Και πάλιν:
Αν έχουμε το φόβο του Θεού, δεν έχουμε ανάγκη κανενός. Αν δεν τον έχουμε το θείο φόβο, και ολόκληρη βασιλεία να αποκτήσουμε, θα είμαστε οι φτωχότεροι όλων.
Και πάλιν:
Αν καθηλώσουμε τη σάρκα μας με το φόβο του Θεού, τίποτε δεν μπορεί να μας κλονίσει.
Και πάλιν:
Ενδοξότεροι είναι όσοι έχουν φόβο Θεού, ακόμα και όταν βρίσκονται στο έσχατο σημείο της φτώχιας.

Ο Μέγας Βασίλειος, νομολογεί:
Ο φόβος του Θεού μας εισάγει και μας οδηγεί στην ευσέβεια. Είναι απαραίτητος για τον αγιασμό μας. Σωτήριος είναι μόνο ο φόβος του Θεού και της μελλούσης κρίσεως. Είναι καθάρσιον ψυχής.
Καταληκτήρια δε επιλέγει:
Εκείνον, τον Κύριο δηλαδή, αγίασον και Αυτός έσται σοι φόβος. Εκείνου την παρουσία να αποδέχεσαι και Εκείνου να φοβάσαι την κρίση και τη δικαία απόφαση.

Εκτός από τους μεγάλους Νηπτικούς Πατέρες και Αββάδες της Εκκλησίας, ανάλογες τοποθετήσεις έκαμαν και οι Αμμάδες, χωρίς να γράψουν κείμενα. Οι Αμμάδες ήταν Γερόντισσες, Μητέρες και Μοναχές, σοφές λόγιες Γυναίκες, που πρόσφεραν στο πλήρωμα της Εκκλησίας εμπνευσμένα προσωπικά βιώματα φόβου του Θεού και δίδαξαν Βασίλισσες και αρχόντισσες, ιδιαιτέρως στο Βυζάντιο. Η διατύπωση θέσεων Νηπτικής ηθικής και πνευματικής διδασκαλίας, υπάρχει εντυπωσιακή. Ονομαστικά μόνο αναφέρουμε μερικές:
Η Μελάνη η Ρωμαία, η Ευφροσύνη η νέα, η Μεθοδία της Κιμώλου, η Θεοδώρα της Θεσσαλονίκης, η διδασκάλισσα Μακρίνα η μεγάλη, η Θεοδότη αδελφή Γρηγορίου του Παλαμά, η Ρουμάνα Θεοδώρα της Σύχλας κ.ά.
Μερικά παραδείγματα αγίων ανδρών από την Αγία Γραφή, που ήταν άνθρωποι φοβούμενοι το Θεό, είναι απαραίτητο να ακουστούν και τα παραθέτουμε.

α. Ο Πατριάρχης Νώε.
Αποκαλύπτει ο Απόστολος Παύλος:
«Πίστει χρηματισθείς Νώε περί των μηδέπω βλεπομένων, ευλαβηθείς κατεσκεύασε Κιβωτόν εις σωτηρίαν αυτού…». (Εβραίους ια΄ 7)
Λόγω της πίστεώς του ο Νώε, όταν ειδοποιήθηκε προφητικά για όσα δεν φαίνονταν ακόμα, για τον κατακλυσμό δηλαδή που δεν είχε γίνει, καταλήφθηκε από ευλαβή φόβο και κατασκεύασε την Κιβωτό για να σωθεί από τον κατακλυσμό αυτός και η οικογένειά του, μαζί με τα έμψυχα της δημιουργίας.

β. Ο Πατριάρχης Αβραάμ.
Τόσο φόβο επέδειξε προς το Θεό, ώστε έσπευσε να θυσιάσει προς ευαρέσκεια του Θεού τον μονογενή του υιό Ισαάκ, τον οποίο ο ίδιος ο Θεός του υπέδειξε. Έτσι δικαιώθηκε και κατέστη αληθινός Πατριάρχης και γενάρχης του ανθρωπίνου γένους.

γ. Ο Ιωσήφ, ο Πάγκαλος.
Έχοντας μέσα του το θείο φόβο, δεν υπάκουσε στις προκλητικές προτάσεις της κυρίας του, για να διαπράξει την αμαρτία.
Είπε:
«Πως ποιήσω το ρήμα τούτο το πονηρόν και αμαρτήσομαι εναντίον του θεού;». (Γενέσεως λθ΄ 9)
Δηλαδή: Πως εγώ θα αμαρτήσω μπροστά στα μάτια του Πανάγαθου Θεού; Διότι και αν ακόμη διαφύγουμε την προσοχή όλων, είναι αδύνατο να αποφύγουμε το άγρυπνο βλέμμα του Θεού, ο οποίος όλα τα βλέπει και τα παρακολουθεί.
δ. Ακροτελεύτια
Κλείνοντας την παρούσα ομιλία μου, επιθυμώ, για την περίπτωση, να υπενθυμίσω στην αγάπη σας την καταλυτική δύναμη και προστασία όλων μας, από την πανταχού Παρουσία του Θεού. Είναι γνωστό ότι ο Θεός δεν περιορίζεται στο χώρο και το χρόνο. Είναι παντού και υπάρχει πάντα. Ασκεί μεγάλη επιρροή στην απόκτηση και κατάκτηση από τους ανθρώπους, της αρετής του «Φόβου του Θεού». Είναι η ίδια η αρετή που ενέπνευσε όλους τους Πατέρες της Εκκλησίας να ερμηνεύσουν, να διατυπώσουν και να διδάξουν, τόσο έντονα, τις υπερβατικές αλήθειες για το «Φόβο του Θεού». Ο αθλούμενος στη νοερά Προσευχή αυξάνει με το χρόνο το φόβο του Θεού και συνειδητοποιεί την πανταχού Παρουσία Του.
Αυτή, αποτελεί το προστατευτικό στέγαστρο όλων των αρετών και όλων των αγωνιστών, οι οποίοι ζουν αισθητά την παρουσία του ζωοδότη Θεού. Εποπτεύει τις ενέργειες και τις κινήσεις μας με μια παγκόσμια επίβλεψη από τον Ουρανό. Αγκαλιάζει τα πάντα. Τα βλέπει, τα ελέγχει και τα κατευθύνει προς τον τελικό προορισμό της Δημιουργίας. Τα καταγράφει για να αποτελέσουν τα ασάλευτα κριτήρια στην παγκόσμια Κρίση. Η πίστη στην πανταχού Παρουσία του Θεού, προστατεύει τον φοβούμενο τον Θεό.
Βεβαίως δεν καταδυναστεύει και δεν εξαναγκάζει την ελεύθερη βούλησή μας. Δεν θέλει να πορευτεί ο άνθρωπος με πίεση και ετσιθελισμό προς την τελείωση. Βλέπει και καταγράφει αρετές και κακίες. Βλέπει και ο Ουρανός!... Παρακολουθείται ο άνθρωπος.
Έτσι είναι.... Ο άνθρωπος ελέγχεται από την πανταχού Παρουσία του Θεού. Αξίωμα αυταπόδεικτο είναι ότι: Ελέγχει και ο Ουρανός! Με σωτήριο και ευλογημένο έλεγχο. Προστατευτικό, δημιουργικό και αγιασμένο.
Ο φόβος του πανταχού παρόντος Θεού, οδηγεί με βεβαιότητα στη σωτηρία.

Τελειώνοντας θεωρώ αναγκαίο να αναφερθούμε επιγραμματικά στους καρπούς αυτής της ευλογημένης αρετής των αρετών, όπως παρουσιάστηκαν σήμερα.
Ο φόβος του Θεού είναι:
«Αρχή σοφίας», «Πηγή ζωής», «Σεβασμός», «Τιμή προς τον Θεό», «Προσθέτει ημέρες», «Φυλάττει από το κακό», «Είναι οδηγός στη μετάνοια», «Είναι προπομπός στη Βασιλεία των Ουρανών», «Είναι κατάκτηση της Θέωσης», «Είναι σωτηρία», «Είναι ευλογία», «Είναι χαρά», «Απομακρύνει τα αμαρτήματα».


Λοιπόν, αδελφοί!
Ποιητικά αποφαίνεται ο ψαλμωδός, για την περίπτωσή του θέματός μας.
Λέγει:
«Δουλεύσατε τω Κυρίω εν φόβω και αγαλλιάσθε Αυτώ εν τρόμω». (Ψαλμός β΄ 11)
Και πάλιν.
Ο Θεόπτης και νομοθέτης Μωυσής, παραγγέλλει για την περίπτωσή μας:
«Κύριον τον Θεόν σου φοβηθήση και Αυτώ μόνω λατρεύσεις». (Δευτερονόμιον στ΄ 13)
Κατόπιν όλων αυτών ας ακούσουμε καλά την προτροπή του Αρχαγγέλου προς τις Ουράνιες δυνάμεις:
«Στώμεν καλώς, στώμεν μετά φόβου…».

Τότε, ο Πασχάλιος χαιρετισμός που εκπέμφθηκε από τον Τάφο του Κυρίου στον Κήπο της ταφής, είναι ταιριαστός και δίνει πλέον το στίγμα όχι του θέματος, αλλά της πορείας μας προς τη θέωση και τη Βασιλεία των Ουρανών.
Τούτο το Αναστάσιμο μήνυμα μεταφέρω και απευθύνω σε όλους σας με τις δύο θετικές και ευχάριστες προσφωνήσεις και με την ερωταπόκριση των σύγχρονων Χριστιανών: «Χαίρετε»! «Χριστός Ανέστη», «Μη φοβείσθε»! «Αληθώς Ανέστη»!
Σας ευχαριστώ.


ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΠ. ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ