Επιγονάτιο

«Μικρό Προσκυνητάρι»

Γενικά

Το Επιγονάτιο είναι λειτουργικό άμφιο του Αρχιερέως και των κατ’ εξουσιοδότηση τούτου, των Οφικιάλιων αξιωματούχων Ιερέων. Είναι γνωστό ότι η στολή του Αρχιερέως παρουσιάζει πληρότητα λειτουργικών συμβολισμών και σοβαρότητα πνευματικών προσδιορισμών. Δεν είναι τα άμφια στολίδια προς επίδειξη, ούτε στοιχεία ικανοποίησης φιλοδοξιών. Τα Αρχιερατικά άμφια ολοκληρώνουν και προσδιορίζουν με διδακτική σοβαρότητα τον τύπον Χριστού. Όχι ότι ο Χριστός φορούσε στολές ανάλογες ή παρόμοιες των Αρχιερατικών αμφίων. Δια των Αρχιερατικών αμφίων υποδηλούνται, με αισθητά και ανθρωπομορφικά στοιχεία, διδασκαλίες και ιδιότητες του Χριστού κατά την επίγειο διαδρομή του. Εναρμονίζονται με την αποκαλυπτική θεότητα.

Όσον αφορά όμως τις στολές των αμφίων των Ιερέων, αυτά εκχωρούνται από τον Αρχιερέα και μόνον. Βεβαίως υπάρχουν τα βασικά άμφια των Ιερέων που καθιερώθηκαν επίσημα από την Εκκλησία. Δόθηκαν για να θυμίζουν στον φέροντα ολόκληρη τη διαδρομή της αποστολής του. Βεβαίως από πλευράς φαινότυπου τα άμφια διατηρούν και τους ανάλογους συμβολισμούς τους. Υπάρχουν όμως και μερικά άμφια που εκχωρούνται ως επιβράβευση και ανταμοιβή για την προσφορά έργου υπό του Ιερέως προς την Εκκλησία και τους πιστούς. Τότε αυτά τα άμφια παίρνουν και επιδεικνύουν και κάποιον διάφορο συμβολισμό. Ένα από τα εκχωρούμενα άμφια στους Πρεσβυτέρους - Ιερείς της Εκκλησίας, είναι το Επιγονάτιο. Φέρεται κυρίως από τον Αρχιμανδρίτη, τον Πρωτοπρεσβύτερο, που προεξάρχει άλλων Ιερέων, τον Οικονόμο, ως οικονόμο των Μυστηρίων της πίστεως. Φοριέται επίσης και από Ιερείς που κατέχουν και άλλα οφίκια που θέσπισε η Εκκλησία μας.

Οι Συμβολισμοί

Το Επιγονάτιο κατ’ αρχήν, έχει πολλούς συμβολισμούς. Όλοι οι συμβολισμοί είναι εξόχως διδακτικοί για το πλήρωμα της Εκκλησίας. Ταυτόχρονα είναι όλοι συμβολισμοί ευθύνης και για εκείνον που το φέρει στη στολή του. Θυμίζει στον φέροντα τη μεγάλη προσφορά που θα πρέπει να παρέχει προς το ποίμνιό του συνεχώς και δια βίου, προτείνοντας ως υπόδειγμα τον εαυτό του. Δια της επιδείξεως δε του Επιγονατίου, παραπέμπεται ο φορέας και στη σύσταση του Αποστόλου Παύλου προς τους Πρεσβυτέρους της Εκκλησίας της Εφέσου. «Προσέχετε ουν εαυτοίς και παντί τω ποιμνίω εν ω υμάς το Πνεύμα το Άγιον έθετο Επισκόπους, ποιμένειν την Εκκλησίαν του Κυρίου και Θεού». Πράξεων κ΄28. Πέραν τούτων το Επιγονάτιο έχει και άλλους ειδικούς συμβολισμούς, τους οποίους και παραθέτουμε στη συνέχεια.

Η αρχική χρήση του Επιγονατίου ως αμφίου ήταν σαν μια πετσέτα, προς χρήση για το πλύσιμο και τον καθαρισμό διαφόρων σημείων του σώματος. Το όνομά του συμβόλιζε, κατά τα πρώτα χρόνια της χρήσης του, την πετσέτα ή ποδιά (λέντιο), που χρησιμοποίησε ο Κύριος στον Μυστικό Δείπνο για να πλύνει και να σκουπίσει τα πόδια των Μαθητών του. «Ήρξατο νίπτειν τους πόδας των μαθητών και εκμάσσειν τω λεντίω ώ ην διεζωσμένος». Ιωάννου ιγ΄5.

Επιπλέον, λόγω της ομοιότητάς του με ασπίδα, συμβολίζει και τον πνευματικό οπλισμό που πρέπει να έχει ο Ιερέας του Θεού για να προστατεύει το ποίμνιο που του εμπιστεύθηκε ο Κύριος. Η ερμηνεία του Επιγονατίου ως προστατευτικής ασπίδας έχει διττή σημασία. Θέλει να καταδείξει στον Ιερέα, ότι είναι ο στρατιώτης του Θεού, που πολεμάει στην πνευματική μάχη της σωτηρίας του ιδίου και του λαού. Ακόμα να καταδείξει ότι με το Λόγο του Θεού υπερασπίζεται το πιστό πλήρωμά του, από κάθε εχθρική παρέμβαση.

Επίσης το Επιγονάτιο μοιάζει με ξίφος και κρέμεται στην αρμόζουσα επιθετική θέση του. Προς το δεξί γόνατο δηλαδή, όπου κατά την μάχη προβλέπεται να βρίσκονται τα επιθετικά όπλα. Συμβολίζει την επιθετική μάχαιρα του πνεύματος που εκπέμπει ο λόγος του Αρχιερέα και του Ιερέα. Συμβολίζει τον οπλισμό που πρέπει να έχει ο Επίσκοπος  και ο Ιερέας για να προστατεύει το ποίμνιο που του εμπιστεύθηκε ο Κύριος. Να ορμάει δηλαδή στη μάχη για τη διάδοση της αλήθειας του Ευαγγελίου και προστασίας των πιστών.

Πνευματικές προσεγγίσεις

Πέραν των συμβολισμών, το Επιγονάτιο αποδέχεται και πνευματικές προσεγγίσεις. Πνευματικά γίνεται αποδεκτό από τους Κληρικούς που το φορούν. Πνευματικά το αντικρίζουν και το διερευνούν με ευλάβεια οι πιστοί. Πνευματική είναι και η ακτινοβολία του. Δεν είναι το Επιγονάτιο στολίδι για επίδειξη του φορέα. Είναι όργανο πνευματικής δύναμης και ευθύνης. Φαίνεται τούτο κατά την διαδικασία της τοποθέτησής του επί της ιερατικής στολής. Ο Κληρικός, Αρχιερέας ή Ιερέας, φορώντας το Επιγονάτιο, απαγγέλλει δύο στίχους από τον προφητικό και μεσσιανικό Χριστολογικό 44^ο Ψαλμό του Δαβίδ. Είναι τούτος ο ψαλμός ένα λαμπρό εγκώμιο του Νυμφίου της Εκκλησίας του Χριστού. Είναι ακόμα ο Χριστός, Νυμφίος και της κάθε μιας δικής μας ψυχής χωριστά.  Γίνεται έτσι αντιληπτό πόσο συγκλονιστική είναι η πνευματική ευθύνη του φορέως του Επιγονατίου. Εκείνη την ώρα που φοριέται το Επιγονάτιο, κατατίθεται η σημαντικότερη πνευματική δύναμη του Ιερέως, ως πολεμιστή της αλήθειας του Ευαγγελίου και της θείας Αποκάλυψης. Λέγει με ευλάβεια:

 «Περίζωσαι την ρομφαίαν σου επί τον μηρόν σου, Δυνατέ, τη ωραιότητί σου και τω κάλλει σου και έντεινε και κατευοδού και βασίλευε ένεκεν αληθείας και πραότητος και δικαιοσύνης και οδηγήσει σε θαυμαστώς η δεξιά σου». Ψαλμός μδ΄4-5. Δεν περιορίζεται όμως ο Ιερεύς σ’ αυτή τη στιγμιαία δυναμική δέηση και υπόσχεση στο Χριστό. Καταλήγει με μια δεύτερη πιο εντυπωσιακή υπόσχεση: «Πάντοτε νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν». Πάντοτε δηλαδή και αιωνίως ισχύει η προσφερόμενη πνευματική δύναμη δια του Επιγονατίου.

Ακολουθώντας αυτή την παραδοσιακή σημασιολογία του Επιγονατίου η Εκκλησία μας, καθιέρωσε και διαφόρους διδακτικούς τύπους Επιγονατίων. Έτσι πέρασε στην παρουσίαση των Επιγονατίων με διάφορες διδακτικές παραστάσεις. Όλες παρμένες από τις πιο έντονα διδακτικές παραστάσεις που παρουσιάζουν οι Άγιες Γραφές και η Παράδοση.

Προσκυνητάρι

Είναι ένα Προσκυνητάρι το Επιγονάτιο. Εμφανής γίνεται η πνευματικότητα του Αρχιερέως ή του Ιερέως, όταν με την δέουσα ευλάβεια φοράει μαζί με την στολή του το Επιγονάτιο και το επιδεικνύει στο ποίμνιό του. Προσδιορίζει έτσι τη δική του δυνατότητα διδαχής και προστασίας του ποιμνίου του. Η θέα του Επιγονατίου από τους πιστούς, παρέχει στο πλήρωμα της Εκκλησίας τη σιγουριά και τη βεβαιότητα της προστασίας από προσβολές των πονηρών δαιμόνων. Ταυτόχρονα εκπέμπει και την χάρη μιας τοπικής λειτουργικής ιερότητας. Τούτο συμβαίνει, καθόσον το Επιγονάτιο επί της Ιερατικής ή Αρχιερατικής στολής, αποκτάει και την ιδιότητα ενός μικρού Προσκυνηταρίου. Έτσι το χαρακτήρισε ο αναχωρητής Μοναχός Πατάπιος της Ιεράς Καλύβης του αγίου Γεωργίου των Ιωσαφαίων στα Καυσοκαλύβια του Αγίου Όρους. Αναφέρεται τούτο σε μελέτη που καταγράφηκε τον 19^ο αιώνα. Δεν είχε άδικο ο αναχωρητής Μοναχός, κατά τη γνώμη μου, να χαρακτηρίσει το Επιγονάτιο «Μικρό Προσκυνητάρι», αν λάβουμε υπόψη μας το γεγονός ότι επάνω στο Επιγονάτιο εικονίζονται ιερές παραστάσεις από τη ζωή της Εκκλησίας και τις διδασκαλίες των Αγίων Γραφών. Για το λόγο αυτόν δε καλούνται οι πιστοί σε μια ευλαβική προσκύνηση.

Αυτόν τον προσδιορισμό του Επιγονατίου θέλει και η μακρά λειτουργική παράδοση της Εκκλησίας μας. Εικονίζονται λοιπόν επάνω στο Επιγονάτιο παραστάσεις από γεγονότα της θείας Αποκάλυψης. Εκτός από τη απεικόνιση του Κυρίου Ιησού Χριστού σε διάφορες παραστάσεις, της Υπεραγίας Θεοτόκου, του τιμίου Σταυρού, προστίθενται και εικόνες που εμπνέουν σεβασμό και προσκύνηση των πιστών. Η απεικόνιση της Αγίας Τριάδος, η εις Άδου κάθοδος του Κυρίου, η επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος, εικόνες Αγίων της Εκκλησίας μας, η Ζωοδόχος Πηγή και πολλές άλλες ιερές απεικονίσεις, παρέχουν την ευκαιρία των πιστών να αισθάνονται την ανάγκη της απόδοσης προσκυνηματικού σεβασμού στο Επιγονάτιο, ως «Μικρό Προσκυνητάρι». Με τον τρόπο αυτό οδηγούμαστε στη βεβαιότητα ότι πράγματι το Επιγονάτιο είναι ένα ξεχωριστό διδακτικό, προσκυνηματικό και σεβαστό στολίδι και άμφιο των Κληρικών μας.

Αναφέρεται επιπλέον σε παλαιότερες γραφές ότι πολλοί Κληρικοί μας κατά τη λειτουργία, χρησιμοποιούσαν πολλά και διαφορετικά Επιγονάτια με ποικιλία από Χριστιανικές παραστάσεις. Τούτο γινόταν για να φορούν το αντίστοιχο Επιγονάτιο που κατείχε παραστάσεις από κάθε μεγάλη εορτή της Εκκλησίας μας. Έδιναν έτσι την ευκαιρία στους πιστούς να παρακολουθούν με περισσότερη ευλάβεια την όλη λειτουργική διαδικασία σε αρμονία της εορτής με την παράσταση του Επιγονατίου. Με τον τρόπο αυτό απολάμβαναν οι πιστοί μια δυνατή σχέση με τον λειτουργό Ιερέα τους και τα τελούμενα εντός του Ναού.

Χρεωστικό

Η θέα του Επιγονατίου με τις θρησκευτικές και λειτουργικές παραστάσεις του, παρέχει στους πιστούς λατρευτικές ευκαιρίες. Δημιουργεί μια ιδιαίτερη αφορμή αισθητοποίησης της παρουσίας των θείων προσώπων. Γίνεται έτσι στην πραγματικότητα ένα «Μικρό Προσκυνητάρι». Τότε αναδεικνύεται και το χρέος των πιστών. Διεγείρεται το ενδιαφέρον εντονότερο για προσευχή με προσκυνηματική πρόθεση. Έχει ο πιστός εντός του Ιερού Ναού ένα προσκυνητάρι που τον βοηθάει στην προσευχητική του διάθεση. Παίρνει δύναμη για μια απόδοση ευλαβούς και τιμητικής ενέργειας. Όταν μάλιστα γνωρίζει ο πιστός, την όλη δυναμική που προσφέρει το Επιγονάτιο με τις θεοειδείς παραστάσεις του στον φέροντα επί της στολής του Αρχιερέως ή του Ιερέως, τότε παίρνει πολλαπλάσιες αφορμές για Προσευχή και προσκυνηματική διάθεση. Αισθάνεται ότι συμπλέει και συμπορεύεται μετά του Λειτουργού στο έργο της σωτηρίας ολόκληρης της Χριστιανικής κοινότητας. Γίνεται μια κοινή προσπάθεια για να ανεβεί όλη η ευλαβής ενορία στην τελειότητα της πνευματικής ζωής. Ο λατρευτικός σεβασμός προς το θείο προσφέρεται εντονότερος και τα συναισθήματα γίνονται περισσότερο έκδηλα.    

Αφορμή, λοιπόν, για αυτοσυγκέντρωση και προσευχή, μας δίνει το Επιγονάτιο. Ιδιαιτέρως όταν αυτό φέρεται και από Κληρικούς διακρινόμενους από ευλάβεια και ενδιαφέρον για την πνευματική πρόοδο και προκοπή του πληρώματος της Εκκλησίας. Για τούτο το λόγο παραθέτουμε στη συνέχεια και στην παρούσα εργασία μας με βαθύ σεβασμό και προσευχητική διάθεση, μια δέηση και ικεσία μπροστά στο «Μικρό Προσκυνητάρι».   

Δ έ η σ η

Μικρό Προσκυνητάρι σ’ ευλαβικό Ιερέα,

προσφέρεις ευλογία σε όλους τους πιστούς.

Κι’ από τα χείλη όλων μια δέηση θερμή,

στον Πλάστη και Θεό μας, δίνεις την εντολή.

Είναι μικρό κι’ ευλογητό με χάρη στολισμένο,

Επιγονάτιο αιχμηρό σαν ξίφος και ασπίδα.

 Ανοίγει δρόμους στη ζωή για να τους περπατάνε,

όσοι μονάχα θέλουνε πνευματικά να ζούνε.

Της Εκκλησιάς το πλήρωμα, όλο με σεβασμό

ν’ ακούει και να βλέπει το τελετουργικό.

Τότε, όλοι μαζί αντάμα, να χαίρονται την ώρα

που το Προσκυνητάρι δίνει την αφορμή.

Ιερά Πόλις Μεσολογγίου 19^η Ιουνίου 2012

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΠ. ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ - ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

Κύπρου 78 – Μεσολόγγι, 302.00

Τηλ. FAX.  26310-22522, κιν. 6972725701

e-mail:nsb@otenet.gr